Zbog čega Katalonija želi otcjepljenje od Španije?

Dok u Barceloni pripremaju slavlje, iz Madrida šalju policajce u namjeri da spriječe održavanje referenduma o nezavisnosti Katalonije zakazanog za 1. oktobar. Šta se krije iza želje Katalonaca za otcjepljenjem? Za odgovore na ova pitanje potrebno je vratiti se u prošlost.

Problemi između Španije i Katalonije počeli su prije nekoliko vijekova. Ukratko, Katalonija se u XII vijeku ujedinila s Aragonijom, a potom u XV, brakom Fernanda II od Aragona i Izabele I od Kastilje, spojila se s Kastiljom, čime se polako formira obris današnje Kraljevine Španije. Katalonci su i u to doba, kao i danas imali svoj jezik i autonomiju, ali pomijeranjem trgovačkih puteva ka Atlantiku, Kastilja i Madrid su jačali, a Katalonci slabili.

To je za rezultat imalo gubitak autonomije 1714. nakon što je u sukobima za prijestolje pobijedila dinastija Burbon, protivnici Katalonije. Ukinute su sve političke, kulturne i sudske institucije, a Kataloncima, kao i ostatku države nametnut je španski jezik kao zvanični, prvi put u historiji. Kao sjećanje na pad Barcleone pod vlast Burbona 1714. Katalonija danas obilježava 11. septembar kao Nacionalni dan.

Katalonski nacionalizam

Katalonija ekonomski jača u 19. vijeku, a s ekonomskom snagom budi se i katalonski nacionalizam. Početkom 20. vijeka razvija se pokret za nacionalnu autonomiju, a tokom Druge španske republike (1931-1939.) Kataloniji uspijeva da povrati dio izgubljenih prava, između ostalog katalonski jezik i djelimičnu autonomiju 1932. godine.

Put ka nezavisnosti zaustavio je Španski građanski rat i dolazak na vlast brutalnog diktatora Franciska Franka.

Koliko god paradoksalno zvučalo, srećna okolnost po Kataloniju u to vrijeme, bila je to što je Franko zadržao centralistički način upravljanja koji je uspostavljen u vrijeme Burbona. Takav sistem išao je naruku tradicionalno bogatijim regionima, poput Madrida i Barcelone, što je omogućilo Kataloniji da u trenutku kada gubi prava ne izgubi u potpunosti i status industrijski najrazvijenojeg dijela Španije.

Ipak, Katalonija je svoju odanost Republici (na šta su Katalonci danas jako ponosni) platila ponovnim gubitkom autonomije, a katalonski jezik, kao i svi regionalni jezici, Franko je zakonom zabranio.

Smrt diktatora 1975. godine bila novi vjetar u leđa katalonskom separatizmu. Nakon Frankove smrti Huan Karlos postao je kralj i šef države, a tri godine kasnije Španija je dobila novi ustav kojim je zemlja decentralizovana, a značajna ovlašćenja prenijeta su na regione.

Katalonija je dobila visok stepen političke autonomije, ali ne i dovoljan prema mišljenju aktuelnog političkog vođstva regiona.

Tenzije, a kako su pokazivale ankete i broj građana koji podržavaju nezavisnost, ponovo su počele rasti 2008. godine u vrijeme svjetske ekonomske krize. Nezaposlenost je rasla paralelno s uvjerenjem Katalonaca da je Madrid kriv za krizu. Ulje na vatru dolila je činjenica da Katalonija, jedna od najbogatijih regiona Španije, plaća veći porez siromašnijim regionima nego što dobija novca od centralne vlade.

Suočeni s finansijskim kolapsom i društvenim nemirima 2012. godine, bivši predsjednik Katalonije Artur Mas odobrio je kampanju za nezavisnost nakon što je Madrid odbio da dodijeli više sredstava regionu ili da mu dati fiskalnu nezavisnost.

Nezvanični referendumi

Od 2008. godine, Katalonija sve glasnije traži nezavisnost. Tokom 2009. i 2011. nezvanični referendumi održani su u stotinama katalonskih gradova kao jedna od mnogih akcija partija koje se bore za nezavisnost. Odziv je bio mali, ali je većina glasala za nezavisnost.

Velike demonstracije separatista održane su u Barceloni 2010. i 2012. pod sloganom “Katalonija, sljedeća evropska država”. Također, tokom 2012. godine, desetine katalonskih gradova proglasile su se “Slobodnom katalonskom teritorijom” navodeći da “špansko zakonodavstvo i propisi imaju efekta samo u Španiji, tako da će čekati nove zakone i regulative od katalonske vlade i Parlamenta Katalonije”.

Sljedeće godine, katalonski parlament donio je Deklaraciju o suverenitetu u kojoj se navodi da katalonski narod ima “karakter suverenog političkog i pravnog lica”. Nekoliko mjeseci kasnije Ustavni sud Španije suspendovao je Deklaraciju.

U novembru 2014. godine održan je “Proces učešća građana u političkoj budućnosti Katalonije” nakon što je Ustavni sud Španije suspendovao referendum. Na pitanja “Da li želite da Katalonija postane država?” i “Ukoliko želite, da li želite da Katalonija bude nezavisna?”, za opciju “da-da” glasalo je 80,8 posto građana.