Šta će Beogradu spomenik Gavrilu Principu?

Beograd na Vidovdan dobija spomenik Gavrilu Principu. Još se ne zna na kojoj će lokaciji biti podignut, ali je njegovo otkrivanje planirano za 28. jun kada će Srbija i Republika Srpska, prema najavama, obilježiti zajedno godišnjicu Boja na Kosovu, a njihovi predstavnici otkriti spomenik.

Podizanje spomenika atentaroru na austrougarskog prijestolonasljednika i njegovu suprugu nije bilo potrebno danas Beogradu, smatraju sagovornici Radija Slobodna Evropa.

[quote_box_right] Princip pripada tom vremenu kada se revolucionarna omladina u čitavoj Evropi, posebno u južnim dijelovima Evrope služila metodama kojima se poslužio i Princip i koje nama danas moraju biti u svemu neprihvatljive[/quote_box_right]

Uporedo sa odlukama o postavljanju spomenika Nikoli Tesli i biste Borislavu Pekiću gradska skupština odlučila je, na inicijativu Vlade Srbije, i da Gavrilo Princip dobije spomenik u Beogradu. Tako su vlasti u Srbiji odlučile da spomenikom visine dva metra i težine 350 kilograma odaju “dostojnu počast čovjeku koji je svojim činom postao dio srpske istorije i koji se žrtvovao za slobodu”. Zanemaruje se, pri tome, kontroverznost ove odluke, koja se ogleda u neprekidnim naučnim i političkim raspravama o istorijskoj ulozi Gavrila Principa.

Glavno pitanje nije kakva se poruka šalje postavljanjem ovog spomenika, kaže istoričar Slobodan Marković, već kako će ta poruka biti dekodirana, a to će biti na različit način u Srbiji, regionu i Evropi.

“Kraljevina Jugoslavija nikada nije podigla Principu spomenik, a Kraljevina Jugoslavija je direktno nastala kao rezultat Prvog svjetskog rata. Dakle, imala je više razloga da to učini, a nije. Nije učinila upravo zato što je imala podozrenje kako će se reagovati u evropskim prijestonicama na jedan takav čin. Srbija ima mnogo manje razloga da podiže Gavrilu Principu spomenik jer je Srbija postojala i prije 1914. godine. Ja bih pokazao više opreza, ali razumijem da ljudi poneseni patriotskim osjećanjima smatraju da i Gavrilu Principu treba podići spomenik. Ko sve ima spomenik u Beogradu, Gavrilo Princip ne spada u najnegativnije ličnosti”, kaže Marković.

Inicijativa je, rekosmo, došla od Vlade Srbije, ali je spomenik “poklon Republike Srpske svojoj matici i Beogradu”, objasnio je, kako su prenijeli beogradski mediji, gradski menadžer Goran Vesić.

Stvari su se bitno promihjenile, kaže istoričar Slobodan Marković, i danas već i u Austriji smatraju da su i Franz Ferdinand i Gavrilo Princip žrtve rata i navodi da taj novi pravac treba pozdraviti, ali da je problem u tome što je Gavrilo Princip istovremeno i jedan romantični revolucionar, koji se zalaže za stvaraje srpsko-hrvatske, odnosno jugoslovenske države, ali i čovjek koji je ubio dvije osobe. Iako se na neki način, u datom istorijskom kontekstu, moglo i objasniti koji su ga motivi vodili ka ubistvu Franza Ferdinanda, nikako nije moguće razumijeti zašto je ubio i njegovu suprugu, kaže Marković, koji ne vidi razlog da se u Beogradu podiže spomenik Pincipu.

“On nosi taj element patriotskog naboja i sve više nosi taj oreol srpskog što ne stoji kad je u pitanju Gavrilo Princip. Gavrilo Princip je sam za sebe smatrao da je srbohrvat, odnosno Jugosloven. Prema tome, on sam je bio anarhista, ateista i čovjek koji je sanjao snove o nacionalnom ujedinjenju, koji su mnogi sanjali u to vreme, ali eto on je imao nesreću da ubistvo, koje je izvršio, posluži kao neposredni povod za izbijanje jednog rata u kome su se milioni žrtava zbili i to je ono što cijeli taj njegov akt stavlja u jedan vrlo nepovoljan kontekst”, navodi Marković.

Podsjetimo, da je povodom odluke o spomenicima Tesli i Principu i biste Pekiću predsjednik Skupštine Beograda Nikola Nikodijević rekao da u prijestonici ima jako malo bisti i spomenika, te da se to mora popraviti.

“Smatramo da postoji veliki broj znametnitih ličnosti, umjetnika, pisaca, slikara, vajara, a u Beogradu jako malo bisti i spomenika ima. Kada idete ulicama Beograda ne možete da oslikate i dodirnete duh istorije ovoga grada na pravi način. Ono što će biti naše opredjeljenje je veliki broj bisti, veliki broj spomenika u narednom periodu”, rekao je Nikodijević.

Tako će se među spomenicima naći i onaj Gavrilu Principu, pripadniku organizacije Mlada Bosna, koji je vođen idejom izdvajanja svih južnih Slovena iz Austro-Ugarske monarhije i njihovom ujedinjenju, izvršio atentat na Franza Ferdinanda, austro-ugarskog prijestolonasljednika i njegovu suprugu, groficu Sofiju, 28. juna 1914. godine u Sarajevu. Sarajevski atentat bio je povod za Prvi svjetski rat.

Istoričar Milivoj Bešlin ocjenjuje da odluka o postavljanju spomenika Gavrilu Principu u Beogradu predstavlja po ko zna koji put političku upotrebu, odnosno zloupotrebu istorije i ličnosti samog Principa.

“Princip je bio idealista, bio je revolucionar, bio je jugloslovenski orijentisan, on je bio atentator na austrougarskog prijestolonasljednika, ali Princip pripada tom vremenu kada se revolucionarna omladina u čitavoj Evropi, posebno u južnim dijelovima Evrope služila metodama kojima se poslužio i Princip i koje nama danas moraju biti u svemu neprihvatljive, ali svaki istorijski događaj se mora interpretirati i tumačiti kriterijumima vremena kome su pripadali.

Milivoj Bešin

Bojim se da je ovdje u pitanju još jedan pokušaj zloupotrebe i preinačenja onoga što je Princip simbolisao. Vrijednosti kojima je Gavrilo Princip bio odan, ne ulazeći sada u metode kojima se služio, su bezmalo u svemu suprostavljene vrijednostima koje simboliše Milorad Dodik, koji poklanja ovaj spomenik ako sam dobro razumio, tako da zaista mislim da je u pitanju jedna zloupitreba”, ocjenjuje Bešlin.

Umjesto toga, istoričar Slobodan Marković ukazuje da bi mnogo bolje bilo ići primjerom drugih kada se obilježava sto godina od Prvog svjetskog rata.

“Danas se na Zapadu, kada se obilježavaju žrtve Prvog svjetskog rata, obilježavaju uvijek i žrtve sopstvenog naroda i žrtve protivnika”, zaključuje Marković.