San o Srbiji preko Drine

Nova istorija Srbije – dotle čak idu očekivanja pojedinih krugova u Srbiji od pobjede Donalda Trampa na predsjedničkim izborima u Sjedinjenim Američkim Državama, a pred obilježavanje 21. godine od potpisivanja Dejtonskog sporazuma. U tom kontekstu se kroz tiražne tabloide, od kojih su neki izrazito bliski srpskim vladajućim krugovima, proturaju priče najprije o vraćanju Kosova, a potom i omogućavanju Srbima u Republici Srpskoj (RS) referendum o samostalnosti, a možda čak i pripajanju Srbiji.

Iako nerealne, RSE je analizirao koliko su u srpskim intelektualnim i političkim krugovima prisutne ideje o Republici Srpskoj kao nekoj vrsti kompenzacije za gubitak Kosova.

Iščekujući prve poteze novoizabranog američkog predsjednika određeni broj srpskih političara i analitičara, manje ili više otvoreno, sugeriše da će Donald Trump ispraviti ono što se olako naziva “nepravdama učinjenim Srbiji”.

Tragajući za signalima takvog američkog obrta prema Balkanu, pojedini mediji izvukli su stav Valida Faresa, Trumpovog savjetnika za spoljnu politiku, koji je u jednoj analizi iz 2007. godine naveo da “ako kosovski Albanci postignu državnost, isto treba da se omogući i bosanskim Srbima”.

“Mislim da je ta ideja, da je Republika Srpska neka kompenzacija za Kosovo i da će kad tad postati nezavisna država ili dio Srbije, iako Srbija nikada nije bila preko Drine, u suštini važeća politička ideja u Srbiji”, kaže Žarko Korać, opozicioni političar, i nekadašnji vicepremijer u Vladi Zorana Đinđića.

Vlast ovu ideju otvoreno ne zastupa, ističe Korać, ali je u praksi sasvim u suštini podržava.

“U Srbiji ima vrlo malo onih koji suštinski misle da je Bosni i Hercegovini potrebno pomoći da se rekonstruiše kao država. U praksi odnos sa Banjalukom nije privilegovan nego je jedini, Srbija nema nikakav odnos sa Sarajevom. U Srbiji je to, ako mogu da kažem, najvažnija spoljnopolitička ideja koja se samo jednim jako providnim komentarom ‘poštujemo Dejtonski sporazum’ pokriva, ali je zapravo manje više kod svih političkih stranaka, sa malim izuzecima, važeća”, ocjenjuje Korać.

Na drugoj strani istoričar Čedomir Antić kaže da nije pošteno govoriti o kompenzaciji, pošto je, kako kaže, građanima Kosova nezavisnost data što je predstavljeno kao jedinstven slučaj, a da u trenutku proglašenja nezavisnosti nije održan referendum, mada ne sumnja da bi Albanci koji predstavljaju većinsko stanovništvo na Kosovu glasali za nezavisnost.

“Srbija nikada nije proglasila ujedinjenje sa Republikom Srpskom, niti je bilo koji državni organ ili paradržavni predlagao stvaranje velike Srbije. Memorandum Srpske akademije nauka i umjetnosti, ni u jednoj od verzija koje su objavljene, ne govori o tome da Srbija treba da proširi svoje granice. Milošević je priznao granicu na Drini 1992. godine u prvom mjesecu rata”.

“Mi ovdje govorimo o pravu jednog naroda koji ima svoju državu, koja nije nezavisna, da proglasi nezavisnost. Ja mislim da je to pravo nesporno. Posebno poslije odluke Međunarodnog suda koju je diktirala američka administracija 2010. godine”, navodi Antić, podsjećajući na savjetodavno mišljenje Međunarodnog suda pravde u Hagu da Deklaracijom o proglašenju nezavisnosti Kosova 2008. godine nije prekršeno međunarodno pravo.

Svi koji su do sada bili na vlasti u Srbiji ponavljali su, pozivajući se na Dejtonski sporazum, da poštuju teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine dok su istovremeno jačali odnose sa Republikom Srpskom, jednim od entiteta, na osnovu Sporazuma o specijalnim vezama.

Međutim, nesporno je da se u određenim krugovima Republika Srpska smatra kao jedini dobitak nakon ratova 90-ih i događaja iz naredne decenije – odvajanja Crne Gore i Kosova i da se vjeruje da će jednog dana kada se za to steknu uslovi Republika Srpska steći samostalnost.

I predsjednik tog bh. entiteta Milorad Dodik govori “referendum o otcjepljenju je stav partije da to kao incijativu nekada pokrene”.

Nada i neki račun svakako postoje, kaže publicista Momčilo Đorgović, odgovarajući na pitanje koliko određeni krugovi u Srbiji računaju na Republiku Srpsku kao neku vrstu kompenzacije za Kosovo.

“Meni je poznato da je Dobrica Ćosić imao stav da je Srbija u 20. vijeku počela da se kreće sjeverno, sjevernozapadno prema Evropi, a da bi u 21. vijeku trebalo i da napusti kretanje ka jugu, to znači da se okrene od Kosova i da nastavi na zapad, vjerovatno je pri tome mislio na Bosnu i Hercegovinu”, navodi Đorgović.

O “paraleli ako može Kosovo što ne bi mogla i Republika Srpska” govorio je prije dve godine i patrijarh Srpske pravoslavne crkve Irinej. U intervjuu jednom nedjeljniku na pitanje kako se iz Banjaluke, a često i od predsjednika RS Milorada Dodika ču­ju po­ru­ke da bi u RS-u tre­ba­lo da se održi re­fe­re­n­dum na ko­jem bi se ot­cije­pi­li od BiH, patrijarh je odgovorio:

“To ne bi bi­lo ni­ka­kvo ču­do. Taj pro­ces je već krenuo. Ako može Ko­so­vo da se odvo­ji od Sr­bi­je, zašto se RS ne bi odvo­ji­la od Fede­ra­ci­je BiH i pri­po­ji­la Srbi­ji?”

Sada provladini tabloidi, koji su pobjedu Donalda Trumpa proslavili parolom “Trumpe, Srbine!”, podgrijavaju priče o prekrajanju istorije na Balkanu u korist Srbije.

Poraz Clintonove i pobjeda “srpskih prijatelja”

Iako primjećuje da ni najupućeniji politički komentatori u Americi u ovom trenutku ne znaju šta bi bila stvarna spoljna politika Donalda Trumpa i njegove administracije, te da se još ne zna ni ko će biti državni sekretar, Žarko Korać ocjenjuje da je jako teško vjerovati da bi se toliko drastično promijenila američka politika.

“Ona bi, uzgred rečeno, bila suprotna i politici EU bez obzira što jedan broj zemalja EU nije priznao nezavisnost Kosova. To bi značilo da se stvara novo jezgro nestabilnosti na Balkanu u srcu Evrope. Teško da bi Amerika vukla poteze na Balkanu, a prije svega u Bosni i Hercegovini, koji bi bili direktno suprotni onome što su politički stavovi Evrope”, riječi su Koraća.

Čedomir Antić kaže da poraz Hillary Clinton ne znači pobjedu “srpskih prijatelja” u Americi.

“Ako u SAD-u ikada pobijedi predsjednik kome je stalo do ideala osnivača SAD, on će dozvoliti da milion i sto hiljada Srba u RS dobiju ona prava koja imaju svi drugi evropski narodi, a koja su u slučaju Albanaca potvrdile velike sile 2008. godine”, smatra Antić.

Ta očekivanja su i momentalno i na duže staze nerealna, smatra Momčilo Đorgović, navodeći da je Bosna i Hercegovina veliko diplomatsko i strateško pitanje i da u njoj interese imaju i Evropa i SAD i Azija.

“Pogotovo ukoliko imamo u vidu sankcije Zapada prema Rusiji, a ovdje se može čuti sve češće upozorenje da je Republika Srpska pod patronatom Rusije. Pogotovo se neće otvarati to pitanje sada kada je Srbija na teškom i dugom putu ka EU i mislim da joj, na neki način, te provokacije i ta pisanja samo otežavaju taj put”, zaključuje Đorgović.

I zaista, pitanje je kome sada treba ova priča o prekrajanju istorije Srbije dolaskom Donalda Trumpa na čelo Sjedinjenih Država?