Da li će munjevita ofanziva pobunjenika dovesti do Asadovog pada?

Desetine hiljada ljudi beže iz trećeg po veličini sirijskog grada Homsa zbog izvještaja o približavanju pobunjenika, nešto više od nedjelju dana otkako su pokrenuli svoju munjevitu ofanzivu, javlja BBC.

Pobunjenici su u četvrtak zauzeli Hamu na sjeveru, što je drugi veliki udarac za predsjednika Bašara al Asada koji je izgubio kontrolu nad Alepom prošle nedjelje.

Hama ima poseban značaj za Sirijce jer je u njoj vojska Asadovog oca, Hafeza, počinila masakr 1982. nad najmanje 10.000 ljudi koji su učestvovali u pobuni Muslimanske braće, piše Radio Slobodna Evropa.

Vođa islamističke militantne grupe Hajat Tahrir al-Šam (HTS) Abu Mohamed al-Džavlani poručio je stanovnicima Homsa da je “došao trenutak suočavanja sa istinom”.

Ofanziva islamista je najbrži napredak obje strane na bojnom polju od početka građanskog rata u Siriji prije 13 godina, otkrivajući slabost Asadove vojske.

Homs, grad sa oko 800.000 stanovnika, nalazi se na strateškoj raskrsnici između Damaska, Sredozemnog mora i granice sa susjednim Libanom. On povezuje Damask sa alavitskim središtem na obali Sredozemnog mora, Asadovim političkim uporištem.

Asad je obećao da će “slomiti” pobunjenike i optužio zapadne sile da pokušavaju da prekroje mapu regiona.

Ali, analitičari kažu da su Asadove snage demoralisane zbog niskih plata i korupcije u vojsci. Asad je prije neki dan najavio povećanje plata za 50 odsto, prenosi državna novinska agencija SANA.

Rusija i Iran, najvažniji saveznici režima, najavili su kontinuiranu podršku Asadu. Međutim, Kremlj je zaokupljen ratom u Ukrajini, a Iran je oslabljen nedavnim izraelskim udarima na njegovu infrastrukturu kao i na Hezbolah, njegovu najmoćniju savezničku miliciju, koja je desetkovana posljednjih mjeseci.

Borci Hezbolaha su bili ključni za očuvanje teritorije u Siriji pod kontrolom Asada.

Istovremeno, sirijska vojska trpi veliku štetu u učestalim udarima izraelske avijacije.

Očekuje se da će se ruski i iranski zvaničnici sastati sa turskim predstavnicima tokom vikenda kako bi razgovarali o najnovijim sukobima u Siriji.

Turska podržava neke od pobunjeničkih grupa koje učestvuju u ofanzivi, za koju analitičari kažu da se gotovo sigurno nije moglo dogoditi bez znanja i odobrenja Ankare, navodi BBC.

Turski predsjednik Redžep Tajip Erdogan mjesecima je pritiskao Asada da postigne političko rješenje sa opozicijom, ali je on to odbijao.

Lider pobunjenika: Cilj zbacivanje Asada, drugi ne treba da nas se plaše

Cilj sirijske pobunjeničke koalicije je da na kraju zbaci Asada, kazao je za CNN Abu Mohamed al-Džavlani, vođa glavne grupacije Hajat Tahrir Al-Sham (HTS) – koja je formirana od bivšeg ogranka Al Kaide.

U prvom intervjuu poslije nekoliko godina, na nepoznatoj lokaciji u Siriji, govorio je o planovima za stvaranje vlade zasnovane na institucijama i “Savjetu koje bira narod”.

Sirijske opozicione snage su decentralizovane sa različitim ideološkim orijentacijama, iako ujedinjene zajedničkim ciljem da sruše Asadov režim. Ali HTS i Džavlanijevi korijeni u ekstremističkim islamističkim pokretima bacaju sjenku na njegove ambicije.

Uprkos Džavlanijevim naporima da se distancira od Al Kaide, Sjedinjene Države su proglasile HTS terorističkom organizacijom 2018. ponudivši nagradu od deset miliona dolara za informaciju koja bi omogućila njegovo hapšenje.

Osim SAD, i Turska, nekoliko drugih zapadnih zemalja i Ujedinjene nacije i dalje tretiraju HTS kao terorističku organizaciju.

Džavlani insistira da civili nemaju čega da se plaše u oblastima u Siriji koje drže pobunjenici.

“Ljudi koji strahuju od islamističkog upravljanja – ili su vidjeli njegovu neautentičnu primjenu – ili ga ne shvataju na pravi način”, tvrdi on.

Kazao je da se potrudio da javno poruči hrišćanima i drugim vjerskim i etničkim manjinama da će živjeti bezbjedno pod njegovom vlašću.

“Bilo je nekih prekršaja protiv njih [manjina] od strane određenih pojedinaca tokom perioda haosa, ali mi smo se pozabavili ovim pitanjima”, rekao je Džavlani na pitanje o zabrinutosti za njihovu bezbjednost.

“Ove grupacije koegzistiraju na ovim prostorima stotinama godina i niko nema pravo da ih eliminiše”, kazao je Džavlani.

Grupe za ljudska prava i lokalni posmatrači su ipak zabrinuto reagovale zbog najnovijeg odnosa HTS-a prema političkim neistomišljenicima u Idlibu, navodeći da je nasilno gušio proteste i zlostavljao disidente.

Džavlani je rekao za CNN da zlostavljanje u zatvorima “nije bilo po našem naređenju” i da je HTS već prozvao one koji su umiješani.

Asad mnogo slabiji nego što je izgledao

Poslije višegodišnje međunarodne izolacije, Asadova pozicija je izgledala znatno bolje nego ranije. Njegove snage su do skora kontrolisale 70 odsto teritorije koju su povratile uz pomoć Irana, Hezbolaha i Rusije nakon njene intervencije 2015.

Posljednjih godina umjereni arapski režimi, uz tihu podršku Izraela i SAD, pokušavaju da vrate Asada u svoje okrilje — da ga “normalizuju” kao samo još jednog arapskog despota i na taj način pokušaju da ga odvoje od njegovih iranskih sponzora, piše The Washington Post.

Arapska liga je obnovila 2023. suspendovano članstvo Sirije u nadi da će Asadov režim sarađivati u sprečavanju trgovine drogom i povratku izbjeglica.

Ove jeseni Bidenova administracija je navodno razgovarala, uz ohrabrenje Ujedinjenih Arapskih Emirata, o mogućnosti da ne obnovi najstrože američke sankcije Siriji kada isteknu 20. decembra.

I pojedine evropske države, posebno Italija, obnovile su veze u nadi da će Asad vratiti sirijske izbjeglice, vjerovatno u zamjenu za ublažavanje sankcija.

Turska je željela da sklopi sličan dogovor – jer se na njenoj teritoriji nalazi više od tri miliona sirijskih izbjeglica, ističe profesor Christopher Philips sa londonskog Chatam Housea.

Ali, pregovori su obustavljeni zbog Asadovog odbijanja da Ankari dodeli široku tampon zonu unutar Sirije kako bi kurdske militante držala na odstojanju, kao i uglavnom neispunjenja nijednog od pomenutih zahtjeva.

Umjesto toga, Asad je nastavio napade na Idlib koji drže pobunjenici, zbog čega je hiljade novih izbjeglica potražilo utočište u blizini granice sa Turskom.

Naizgled tursko odobravanje napada HTS-a sugeriše da je njeno strpljenje sa Asadom došlo do kraja, što potvrđuju istovremeni napadi Sirijske nacionalne arnije – koju podržava Ankara – sjeverno i istočno od Alepa.

Asad je oduvijek smatrao ustupke znakom slabosti, ističe sirijski analitičar Malik al-Abdeh.

“Asad može da preživi . . . ali dugoročno, nema šanse da izbjegne podjelu vlasti sa opozicijom i to će biti kraj režima”, smatra al-Abdeh.

Sirijci bez ‘dividendi mira’

Međutim, posmatrajući retrospektivno, Asadov položaj je bio slabiji nego što se pretpostavljalo. Četiri godine nakon što su posljednje velike borbe okončane prekidom vatre uz posredovanje Turske i Rusije, Sirijci pod Asadovom kontrolom nisu dobili nikakvu “dividendu mira”, navodi profesor Philips.

Režim je ostao represivan. Privreda je osakaćena ratnom štetom i sankcijama.

“Nevjerovatna korupcija dovela je do toga da su Asadovi prijatelji, Rusija i Iran uzeli ono malo plijena. Zbog toga su vojnici, posebno mladi regruti, demoralisani i nevoljni da se bore. Nekadašnje pobunjene oblasti su možda spremne da se pridruže pobuni”, dodaje profesor Philips.

Sirijska ekonomija je godinama na ivici kolapsa sa neplaćenim dugovanjima prema stranim pokroviteljima režima, opterećena zapadnim sankcijama i kolapsom bankarskog sistema u susjednom Libanu, dugo utočištu za sirijske biznismene.

Tokom proteklih pet godina, Sirijci su postali siromašniji, a režim je učinio malo da poboljša živote ljudi, rekao je sirijski ekonomski stručnjak Džihad Jazigi.

Uz rastuće poreze, eksproprijaciju zemlje i ekonomiju koja se raspada “tu je korupcija režima, koja je ugrađena u svaki segment države”.

Jazigi dodaje da su zanemarivanje patnje Sirijaca i grabežljivost od strane porodice Asad doprinijeli da se nezadovoljstvo proširi izvan prostora koji kontrolišu njeni protivnici i metastaziralo je širom sirijskog društva, uključujući i među džepovima lojalista iz Asadove sopstvene alavitske manjinske zajednice.

“Mnogi su bijesni što im je poslije godina lojalnosti još gore nego ranije”, rekao je Jazigi.

‘Asad na konopcima, ali pad još nije izvjestan’

Sve ovo može dovesti do sloma Asadovog režima, smatra Philips.

Ukoliko bi HTS zauzeo Homs, odatle bi put za Damask vjerovatno bio otvoren.

Međutim, iako HTS ima impresivan arsenal domaćih dronova i drugog naoružanja, raspolaže sa ograničenim brojem vojnika i razvučenim linijama snabdijevanja do svog uporišta u Idlibu.

Doduše, tokom osvajanja Alepa i Hame, pobunjenici su došli u posjed velike količine oružja koje su ostavile Asadove snage.

Iran je već poslao iračku šiitsku miliciju u Siriju da pomogne Asadu, dok je Rusija rasporedila plaćenike Afričkog korpusa za koje se nadaju da će zaustaviti ili odbiti dalje napredovanje pobunjenika.

Alternativno, Asad može biti svrgnut u državnom udaru. Ali, poznato je da je njegov režim “otporan na prevrate”, što otežava potencijalnim zaverenicima da ostanu neotkriveni.

“Pominje se da bi Rusija i/ili Iran mogli tražiti da ga zamijene u cilju očuvanja svojih interesa. No, to je skopčano sa opasnošću da nezadovoljni Asadovi lojalisti ne prihvate novog lidera, što dodatno slabi režim. Asad je možda na konopcima (u bokserskom ringu), ali njegovo uklanjanje je daleko od sigurnog”, ocjenjuje Philips.

Sirija ključna za ruske operacije na Bliskom istoku i Africi

Sirija je domaćin ruskih vojnih baza koje su polazna tačka za operacije Kremlja na Bliskom istoku i u Africi.

Vazduhoplovna baza Hmejmim i pomorska u Tartusu, jedina ruska baza na Sredozemnom moru, trenutno nisu ugrožene napadima pobunjenika. Međutim, Rusija je bila prinuđena da evakuiše manju vazduhoplovnu bazu u blizini Alepa.

Pobunjenici koji napreduju ka Homsu testiraće ruske crvene linije u Siriji.

Izgleda da je Rusija posvećena očuvanju Asadovog režima, svog primarnog uporišta na Bliskom istoku, i navodno je obećala dodatnu vojnu pomoć Damasku, ističe Kutaiba (Qutaiba) Idlbi, analitičar Atlantskog savjeta.

“Ako pobunjenici sada napreduju ka Homsu, Rusija će morati da odluči gdje će povući liniju, da li je to sprječavanje napredovanja ka Asadu u Damasku ili zaštita svog glavnog pomorskog i vazdušnog čvorišta u zapadnoj Siriji”, smatra Idlbi.

Za Iran, Sirija je važan simbol njegove sposobnosti da projektuje moć u inostranstvu i stacionira snage u blizini svog glavnog neprijatelja Izraela.

SAD takođe imaju 900 vojnika na istoku zemlje koje podržavaju kurdske snage u kampanji protiv ekstremista “Islamske države”.

U posljednjim borbama su se sukobljavaju HTS, koga SAD i dalje tretiraju kao terorističku grupu, i Asadovog režima označenog u Vašingtonu kao državnog sponzora terorizma.

Nova faza građanskog rata u Siriji

Alternativni scenario je da ovaj napad označava otvaranje produžene nove faze građanskog rata u Siriji. Uz pomoć Irana i Rusije, Asad bi još mogao da ojača svoje snage, reformiše liniju fronta sa HTS-om i odbije ofanzivu Sirijskih demokratskih snaga (SDF) u kojima dominiraju Kurdi.

Rusija i Iran raspolažu sa manje kapaciteta da pomognu Asadu nego 2010-ih, a HTS sa manje boraca od pobunjeničkih grupa koje su se ranije borile protiv Asada, što može biti neka vrsta pat pozicije.

Rusija, Iran i Turska strahuju da bi produžene borbe dovele do većeg priliva izbjeglica i regionalne nestabilnosti. Tursku takođe brine da bi SDF mogao da zauzme više teritorije u novonastalom haosu. Zato velike sile žele da izbjegnu ovaj scenario.

Najvjerovatnije je neka vrsta primirja postignutog između Rusije i Turske, uz pristanak Irana, mirovni proces uz posredovanje UN-a vjerovatno bi mogao da postigne trajno rješenje, ali malo je indicija da su regionalne ili zapadne vlade dovoljno posvećene tome, a kamoli Asad, ocjenjuje Philips.

Umjesto toga, Ankara, Teheran i Moskva će najvjerovatnije insistirati na poštovanju sporazumu iz 2020. godine, ali sa mnogo većom tampon zonom kojom upravlja HTS, uključujući Alep.

Za strance, višestrani sirijski građanski rat može izgledati previše složen da ga shvate. Jedan regionalni analitičar objavio je “vodič za početnike o tome šta se dešava u Siriji”, prenosi Washington Post.

To je fotografija sedam ljudi – označenih kao SDF, ISIS, Asad, pobunjenici, Turska, Kurdi i Rusija – svi sa uperenim oružjem jednih u druge.

“Nema jasnih podjela, kao u ruskom ratu u Ukrajini. između ‘loših’ i ‘dobrih momaka’. Više liči na različite nijanse lošeg, kao u iransko-iračkom ratu (1980-ih)”, ocjenjuje Washington Post.

Analitičari podsjećaju da rat u Siriji, koji je počeo 2011. godine, nikada nije završen. Problem je onda što uvijek postoji opasnost da se nastavi.