Četiri kriterija nove metodologije proširenja EU

Ručnu kočnicu u procesu proširenja Evropske unije Francuska je zvanično povukla u oktobru 2019. godine kada je blokiran početak pristupnih pregovora sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom. Predsjednik Emmanuel Macron je na salvu negativnih komentara koji su ukazivali na „istorijsku grešku” Unije, kako prema politici proširenja, tako i prema Zapadnom Balknanu, odgovorio da „preuzima ulogu negativca”. Ali je i dodao da Francuska „nije usamljena” u stavu da proces pristupanja EU zahtjeva reformu.

Planirano ili ne, takav potez Pariza vratio je fokus EU na skrajnutu politiku proširenja koja je, istini za volju, već godinama tavorila zakočena u procesu koji je od vodećeg instrumenta politike Unije, postao previše komplikovan, birokratski konfuzan i gotovo besciljan put.

„Politika proširenja je mnogu puta razmatrana, a posljednja značajna promjena dogodila se 2003. godine. U međuvremenu smo naučili mnogo lekcija. Stvari su u procesu proširenja jasno počele da se koče. Vrijeme je za poboljšanja, jer je kredibilnost EU u pitanju”, poruka je izvjestioca Evropskog parlamenta za preporuke o Zapadnom Balkanu, Tonina Picule, piše Deutsche Welle.

Tako su krajem 2019. i početkom 2020. godine politika proširenja i Zapadni Balkan postali neizostavni dio govora najviših zvaničnika Evropske unije. Poslije francuskog prijedloga koji se zasniva na postepenom pristupanju, konkretnijoj koristi za građane, ali i oštrijim uslovima i reverzibilnosti procesa, svoje prijedloge reformi iznijele su i druge države-članice. One su se većinom fokusirale na podršci proširenju u vidu zahtjeva za „efikasnijim i dinamičnijim” procesa pristupanja.

Jedno od prvih zaduženja Evropske komisije po preuzimanju novog petogodišnjeg mandata bilo je sagledavanje pozicija zemalja-članica, definisanje problema i mogućnosti u politici proširenja i izrada prijedloga nove metodologije pristupanja Uniji.

Nova metodologija ne mijenja cilj proširenja

Evropska komisija i komesar za proširenje Oliver Varhelji, poslije dva mjeseca rada, trebalo bi da u srijedu 5. februara usvoje i predstave svoj prijedlog nove metodologije procesa pristupanja. Prijedlog je, kažu u Komisiji, u obzir uzeo stavove zemalja-članica, „geopolitički i strateški interes EU” koji se ogleda u „zaokruživanju evropskog projekta”, kao i dobrobit zemalja koje se nalaze na putu evrointegracija.

Komesar za proširenje Varhelji kaže da će se nova metodologije proširenja zasnivati na četiri kriterijuma: kredibilitetu, predvidljivosti, dinamici i jačem političkom vođstvu. On je pozvao na kreiranje „dinamičnijeg i kredibilnijeg” procesa, kako za zemlje-članice EU, tako i za zemlje-kandidatkinje.

„Ne želimo da mijenjamo proširenje, već da unaprijedimo proces”, poručila je Evropska komisija neposredno pred objavljivanje nove metodologije.

Fokus nove metodologije bi, prema prvim najavama, trebalo da ostane (ali i da se pojača) – na vladavini prava, funkcionisanju demokratskih institucija, kao i na ekonomskom razvoju zemlja u procesu pristupanja. „To su pitanja koja su u srcu transformacije društva na čitavom Zapadnom Balkanu“, smatra Varhelji.

Komesar za proširenje je iznio i stav da nova metodologija ne bi trebalo da se primjenjuje na Srbiju i Crnu Goru kao zemlje koje su „već ušle u pregovore pod postojećim pravilima”. Istovremeno, u Briselu razmatraju i mogućnost da bi nova metodologija mogla da bude „hibrid” između postojećih i novi pravila koja bi „donekle modifikovala” pristupni proces Srbije i Crne Gore, a u potpunosti bila u primijeni u pristupnim pregovorima zemalja regiona koje tek treba da krenu u taj proces.

Ono na čemu u Briselu svi insistiraju i što će se najvjerovatnije naći u prijedlogu nove metodologije, jeste princip punopravnog članstva u EU kao „krajnji cilj” politike i procesa proširenja.

Odluka mora biti jednoglasna

U očekivanju predstavljanja prijedloga Evropske komisije nagađa se da bi Komisija mogla da od francuskog prijedloga „preuzme” ideju o grupisanju poglavlja po oblastima, kao i princip postepenog pristupanja EU-politikama i finansijskim instrumentima tokom samog procesa pregovora, umjesto dosadašnjeg „sveobuhvatnog ulaska” u članstvo na kraju.

U Evropskom parlamentu ukazuju na činjenicu da bi, po ugledu na nova pravila za zemlje-članice, i za države u procesu pristupanja trebalo uvesti „jasniju vezu” između poštovanja principa vladavine prava i finansijskih sredstava koja dolaze iz fondova Evropske unije. Dodaje se takođe da bi, u cilju veće povezanosti sa EU-politikama tokom procesa pristupanja, Zapadni Balkan trebalo uključiti u „procese transformacija” koje preduzima sama EU, kao što su Zeleni sporazum i Konferencija o budućnosti Evrope.

Ono što se očekuje od Evropske komisije jeste i prijedlog na koji način približiti do sada vrlo različite procjene uspješnosti pristupnih procesa koje dolaze od institucija EU s jedne i zemalja-članica sa druge strane. Plan EU jeste da se o prijedlogu Evropske komisije, odmah po njenom predstavljanju, otvori debata s ciljem postizanja konsenzusa zemalja-članica o nastavku politike proširenja do martovskog samita EU.

U idealnom scenariju – što je posljednjih decenija bilo rijetko kada je proširenja EU u pitanju – konsenzus zemalja-članica trebalo bi da na majskom samitu u Zagrebu kulminira otvaranjem pristupnih pregovora sa Skopljem i Tiranom, kao i novim elanom i obnovljenim povjerenjem u zajedničku budućnost EU i Zapadnog Balkana.