Veze Dodika i Orbana: Evo novac za RS, njime ćete kupovati mašine iz Mađarske

Dijelom od pomoći koji je Republici Srpskoj (RS) dala Mađarska kupovaće se – mađarske mašine. Poljoprivrednici će da bi dobili takvu jednu mašinu trebati da plate 30 posto njene vrijednosti.

Vlada RS već treću sedmicu animira poljoprivrednike u tom bosanskohercegovačkom entitetu da se prijave na poziv za pomoć pri kupovini mehanizacije i alata.

Za tu svrhu namijenjeno je 35 miliona eura, prvi dio od 100 miliona evra pomoći koju je mađarski premijer Viktor Orbane obećao tokom privatne posjete članu Predsjedništva Bosne i Hercegovine (BiH) Miloradu Dodiku, u novembru prošle novembru prošle godine, u Laktašima kod Banjaluke.

Kako izgleda procedura za dobijanje pomoći?

Poziv poljoprivrednicima u RS da se prijave za podršku je otvoren do polovine oktobra. Za prijavu je zadužena Fondacija “Progressus” koju je osnovala Vlada RS i koja je zadužena za realizaciju mađarskog programa.

Poljoprivredni proizvođači mogu pojedinačno da apliciraju za sredstva u iznosu od 2.500 evra do 25.000 evra.

Fondacija, nakon što prijave provjeri i ocijeni, šalje u Budimpeštu na konačno odlučivanje.

“Nakon čega (donošenja odluke) Fondacija potpisuje ugovor s korisnicima, oni uplaćuju svoje učešće dobavljaču, a Fondacija uplaćuje dobavljaču iznos bespovratnih sredstava i korisnici dobijaju mašine”, navode u Fondaciji u RS za Radio Slobodna Evropa (RSE).

U Fondaciji kažu i da poljoprivrednici mogu i sami da izaberu dobavljača ili robu, ali da je osnovni uslov da mehanizacija, oprema i alati budu proizvedeni u Mađarskoj.

“Fondacija u svakom trenutku procesa prijave, odlučivanja, ugovaranja s korisnicima, realizacije nabavke i održavanja, ima pravo da traži dokaz o tome, odnosno sertifikat o porijeklu koji izdaje Mađarska komora za trgovinu i industriju”, ističe se u odgovoru za RSE.

U odgovoru se dodaje i da u upravi Fondacije u RS nema predstavnika iz Mađarske, već da je za realizaciju programa podrške u Budimpešti nadležna Centralnoevropska neprofitna razvojna mreža (CED), čiji je osnivač Ministarstvo inostranih poslova i spoljne trgovine Mađarske.

U Progressusu navode za RSE da su sa CED-om potpisali grantovski ugovor, koji, pored ostalog “predviđa strogu kontrolu realizacije Programa podrške”, te ujedno i odlučuje ko će dobiti podršku.

“Rukovodstvo CED-a ima pristup u realnom vremenu softveru u kojem su podaci o svakom prijavljenom poljoprivredniku, mašini koju želi da kupi, traženoj podršci, a u kojem će biti I podaci o svakoj odobrenoj podršci, realizovanoj nabavci, kontroli održavanja i svi drugi podaci relevantni za Program podrške”, navode u Fondaciji u RS.

Koliko su poljoprivrednici zainteresovani?

Farmer Zdravko Danilović iz okoline Doboja, u sjevernom dijelu BiH za RSE kaže da je nakon prezentacije mađarskog programa podrške u Doboju odlučio da se prijavi za kupovinu mehanizacije.

“Najradije ću vidjeti miks prikolicu koja miješa sijeno i silažu, i kosu neku. Vidio sam i neku mašinu koja rasijeca rolo bale (urolano sijeno)”, kaže Danilović koji se primarno bavi proizvodnjom mlijeka i hrani oko 40 krava.

Navodi kako je vrijednost tih mašina oko 30.000 maraka (15.000 evra), te da je njihova kupovina “jako povoljna, jer platiš samo 30 odsto”.

U Udruženju poljoprivrednika Opštine Stanari, nedaleko od Doboja, zajednički se dogovaraju za učešće u projektu. Tako za RSE kaže predsjednik Udruženja Mihajlo Gavrić.

“Ja sam se registrovao tamo na portalu i hoću sa određenim mojim proizvođačima otići do Dervente (sjeverno od Stanara) gdje ima predstavništvo. Neko će uzeti malčer, neko će uzeti sjetvo spremač ili sijačicu za pšenicu”, navodi Gavrić.

Primijetio je, kako kaže za RSE da su cijene ponuđene opreme iz Mađarske “malo više”.

“Mi ovdje gravitiramo jednom brdovitom terenu, gdje nam treba sitnija mehanizacija za naše proizvođače. Oni imaju maksimalno pet hektara obradive površine, a i to podijeljeno na deset parcela. Tu nam pravi probleme, jer je ta oprema vjerovatno skuplja”, rekao je Gavrić.

Zastupništvo gdje se mogu vidjeti mađarski proizvodi otvoreno je i u Trebinju, na jugu BiH, kaže Radoslav Anđelić, uzgajivač i prerađivač začinskog bilja iz tog grada. On za RSE navodi da “još razmišlja” o aplikaciji za kupovinu opreme, iako je zainteresovan za nabavku mašina koje bi mu pomogle u automatizaciji proizvodnje.

“Naglasili su, na primjer, traktor John Deer se montira u Mađarskoj, ali nije mađarski proizvod. Treba se, dakle, tome posvetiti da se nađu pravi proizvođači u Mađarskoj, jer tu trebaju priključne mašine, sistemi za navodnjavanje, za obradu, treba vidjeti da li Mađari proizvode takve mašine”, kaže Anđelić.

Prema zvaničnim podacima, do sada se oko 400 osoba registrovalo na internet stranici Fondacije “Progressus”, što je prvi preduslov da se mogu prijaviti na Javni poziv.

U Republici Srpskoj je registrovanih oko 40.000 poljoprivrednih proizvođača.

U Fondaciji međutim, nisu naveli koliko je kompletiranih prijava.

“Imamo već i prve kompletno završene i podnesene prijave za bespovratna sredstva, što znači da već imamo ljude koji su odlučili šta žele da kupe, uzeli ponudu od dobavljača kojeg su izabrali, unijeli sve podatke i popunili sva polja koja se odnose na njihov poslovni plan, te prikupili sve potrebne dokumente”, rekli su za RSE u Fondaciji Progressus.

Orbanova prijateljska podrška u izbornoj godini

Pomoć Mađarske Republici Srpskoj u iznosu od 100 miliona evra najavljena je još krajem prošle godine.

Ekonomistkinja Svetlana Cenić podsjeća na “prijateljstvo Dodika i Orbana”, te smatra da Orban ovim daje Dodiku predizbornu podršku.

“Interesantno je da (Orban) daje pare, što je očigledno da želi da ga (Dodika) učvrsti na vlasti. Ne radi se tu samo o proširenju nekog uticaja Mađarske, jer to će se teško ovim novcem, ali jeste da mu (Dodiku) da oruđe u ruke”, kaže Cenić.

Ona dodaje da je i kroz trenutni program pomoći vidljivo da će se praktično novac koji je Mađarska izdvojila za podršku poljoprivrednicima u RS na kraju opet vratiti u Mađarsku, odakle se isporučuje mehanizacija.

Admir Čavalić, profesor Ekonomskog fakulteta iz Tuzle, na sjeveroistoku BiH, za RSE ističe i da je upitno da li se mađarski program može kvalifikovati kao “bespovratna pomoć”.

To objašnjava time što su poljoprivrednici u RS uslovljeni time da uzimaju isključivo mehanizaciju proizvedenu u Mađarskoj, a pri tome daju i učešće od minimalno 30 odsto. Time su poljoprivrednici, kako navodi, kasnije i dugoročno vezani za mađarske proizvođače po pitanju servisa i dijelova za nabavljene mašine.

“Ne može se razumjeti kao podrška, ali može se razumjeti kao domen unapređenja prodaje. To je svakako dobro i za kupca i za prodavca, može biti obostrane koristi. Ali, to jednostavno nije podrška, gdje se dobijaju grantovi, subvencije i slično”, ističe Čavalić.

Na sličan način, kaže Čavalić, djeluje Kina u BiH, koja daje finansijsku podršku, kredite i bankovne garancije, pod uslovom da kineske kompanije dobijaju poslove u infrastrukturnim poslovima.

Čavalić je mišljenja da se termin “bespovratna podrška” koristi kako bi se izvukli benefiti u predizbornoj kampanji.

Veze Dodika i Orbana

Orbanova pomoć RS, prva je takve vrste, jer je Mađarska preko Fonda Betlen Gabor, najvećeg mađarskog državnog fonda, do sada slične programe realizovala isključivo za pomoć mađarskoj manjini u drugim zemljama.

Iz Vlade Mađarske nije odgovoreno na upit RSE koji su motivi podrške samo za jedan dio države Bosne i Hercegovine.

Nalazi istraživačkog programa “Šeme” (zajednički istraživački projekat ukrajinskog servisa RSE i Ukrajinske javne televizije) pokazuju da je mađarska vlada od 2011. godine isplatila najmanje 670 miliona evra organizacijama etničkih Mađara u Ukrajini, Slovačkoj, Rumuniji, Hrvatskoj, Srbiji i Sloveniji.

No, ovdje nije riječ o podršci Mađarima, jer, prema popisu stanovništva iz 2013. godine u Bosni i Hercegovini živi nešto manje od 350 pripadnika mađarske nacionalnosti. Od toga, u Republici Srpskoj 166.

Dodik i Orban posljednji put sreli su se u Beogradu, 16. septembra, kada je Aleksandar Srbije Aleksandar Vučić odlikovao mađarskog premijera Ordenom Republike Srbije.

Dodik se, povodom toga, oglasio na Twitteru gdje je uputio čestitke Orbanu nazvavši ga “velikim prijateljem” Republike Srpske i Srbije.

Prvi značajniji sastanak između dva lidera se desio se još u junu 2019. godine, kada je Dodik, kao predsjedavajući Predsjedništva BiH, bio u posjeti Mađarskoj.

Tada je Orban poručio da Mađarska poštuje BiH i podržava njeno jedinstvo, ali da želi zvanične odnose i jačanje saradnje sa RS.

Idući susret Dodika i Orbana se desio nekoliko mjeseci kasnije, kada je Orban takođe bio u Beogradu i razgovarao sa srbijanskim predsjednikom Aleksandrom Vučićem. Nakon toga u Budimpešti, na Demografskom samitu tokom septembra prošle godine.

U međuvremenu se i Orban u više navrata usprotivio uvođenju sankcija Evropske unije za Dodika. Dodik se trenutno nalazi na listi sankcija Sjedinjenih Američkih Država i Velike Britanije zbog secesionističke politike i urušavanja institucija BiH.

Samo par mjeseci nakon posjete Orbana Dodiku u Laktašima krajem prošle godine, u RS se bilježi i prva veća mađarska investicija.

Kompanija “Lugos Renewables” iz Budimpešte potpisala je ugovor o kupovini većinskog paketa akcija u preduzeću “Solarne elektrane Trebinje 1“ kod Trebinja čiji su detalji i dalje tajni.

Iz mađarske kompanije za RSE su potvrdili da su sa Elektroprivredom Republike Srpske potpisali sporazum o tajnosti, što se tiče određenih detalja ugovora.

Na činjenicu da su detalji ugovora tajni je upozoravao Transparency International u BiH.

Prema dokumentima u koje je RSE imao uvid, Mađari će biti vlasnici 70 posto udjela u preduzeću “Solarna elektrana Trebinje 1”, kao i koncesije, koja je prvobitno dodijeljena “Elektroprivredi RS-a” (ERS), jednom od tri javna preduzeća za distribuciju električne energije u BiH i osnivaču elektrane.

Vrijednost udjela koji je u vlasništvu Mađara iznosi nešto više od pet miliona KM.