Veća budžetska transparentnost imperativ za sve nivoe vlasti u BiH

Jača saradnja civilnog i javnog sektora te aktiviranje mehanizama građanskog učešća ključna je pretpostavka za veću budžetsku transparentnost u Bosni i Hercegovini – jedan je od glavnih zaključaka Okruglog stola „Kako do višeg nivoa budžetske transparentnosti?“ koji je danas održan u Sarajevu.

Događaj je organizovao Centar za istraživačko novinarstvo (CIN) sa partnerskim organizacijama Futura iz Mostara i Centar za istraživanja i studije – GEA iz Banja Luke u okviru projekta ‘’Jačanje kapaciteta organizacija civilnog društva za monitoring javnih budžeta’’ kojeg finansira Evropska unija, The Balkan Trust for Democracy i German Marshall Fund. Cilj projekta je da doprinese borbi protiv korupcije kroz podizanje nivoa fiskalne i budžetske transparentnosti aktivnim uključivanjem civilnog društva.

Tokom panel diskusije kojoj su prisustvovali predstavnici ureda za reviziju, institucija sa različitih nivoa vlasti u BiH, poreskih uprava, međunarodnih organizacija i civilnog društva, govorilo se o važnosti budžetske transparentnosti javnih institucija a predstavljene su i preporuke za njeno unapređenje.

Učesnici su saglasni da se u pripremi budžeta nadležni organi moraju da pridržavaju unaprijed utvrđenih rokova, da se utvrde jasna pravila za izvršenje i nadzor nad izvršenjem budžeta kao i za izvještavanje o budžetu. Naglasili su da institucije javnosti moraju dati na uvid dovoljno informacija o tome kako raspolažu javnim novcem te da sve informacije o budžetu trebaju biti pravovremeno prezentovane.

Učesnici Okruglog stola razgovarali su i o pravnim mehanizmima za učešće javnosti u donošenju odluka kojim se uređuju budžetski sistemi u Bosni i Hercegovini (BiH). Saglasni su da uređeno učešće javnosti u donošenju odluka o budžetu može pomoći institucijama da unaprijede mehanizme za preventivno sprečavanje njegove zloupotrebe i povećanja budžetske transparentnosti.

Na konferenciji je predstavljena ”Analiza budžetskih politika i procesa sa aspekta budžetske transparentnosti u BiH” i ”Praksa skrivenog zapošljavanja i netransparentnost plata i naknada kao modus operandi organa uprave u BiH”. Dokumente su predstavili autori Marko Martić i Ognjen Đukić iz Centra za istraživanje i studije GEA iz Banja Luke. Također, u izradi dokumenata su učestvovali pravni i ekonomski eksperti. Oni su analizirali pitanja budžetske transparetnosti, građanskog upravljanja i odgovornog upravljanja budžetom na državnom, entitetskim, kantonalnim i općinskim nivoima vlasti te upravljanje ličnim primanjima i materijanim troškovima zaposlenih u institucijama.

U analizi budžetskih politika se nalaze sve relevantne informacije o budžetu, informacije o ulozi javnosti u procesu donošenja odluka o budžetu te odnos vlasti prema upravljanju javnim sredstvima. Ovaj dokument će u svom radu moći koristiti institucije ali i organizacije civilnog društva koje zagovaraju transparentno trošenje budžetskih sredstava.

Martić je rekao da je budžetska transparetnost u BiH na jako niskom nivou: „Tu postoji snažna potreba za saradnjom civilnog i javnog sektora u svim fazama budžetskog procesa a posebno u segmentu planiranja i praćenja izvršenja budžeta. Pri tome su procesi provođenja javnih nabavki i u ovom dokumentu evidentirani kao najproblematičniji, naročito iz perspektive transparentnosti i odgovornog upravljanja javnim sredstvima“.

U drugom dokumentu predstavljena je analiza koja je pokazala netransparetnost i neadekvatno upravljanje ličnim primanjima i materijanim troškovima zaposlenih u institucijama.

Đukić je u svom izlaganju istakao praksu „skrivenog zapošljavanja“ koja je prisutna u cijeloj BiH. Radi se o ugovorima fiktivnog karaktera kao što su ugovori o djelu i ugovori o privremenim poslovima koje finansijski revizori u izvještajima godima navode kao primjere kršenja zakona.

Naime, zastupljenost plata i naknada u potrošnji javnog novca obuhvata veliki dio u budžetima. Učešće plata i naknada u ukupnoj budžetskoj potrošnji javnog sektora u 2020. godini je iznosila 22,6 % u Federaciji BiH a u Republici Srpskoj 35,3 %.