Šta se krije iza Orbanove ponude Dodiku “teške” 100 miliona eura

Viktor Orban, predsjednik vlade Mađarske, planira pomoći bh. entitetu Republici Srpskoj (RS) sa 100 miliona eura, kroz fond koji bi trebalo da bude osnovan tokom 2022. godine, a iz kojeg bi mali i srednji preduzetnici, kao i poljoprivrednici, mogli da izvlače bespovratna sredstva.

Osim finansijske podrške, Orban se suprotstavio pozivima novih njemačkih vlasti za sankcije protiv Milorada Dodika, člana Predsjedništva BiH i lidera vodeće partije bosanskih Srba Stranke nezavisnih socijaldemokrata (SNSD).

Aleksandar Trifunović, urednik magazina „Buka“ iz Banjaluke, smatra da mnogi strani političari Bosnu i Hercegovinu gledaju kao „švedski sto“, sa kojeg svako uzima što želi, a učesnici nemaju veze sa građanima BiH, javlja Radio Slobodna Evropa (RSE).

„Mislim da to prije svega ima veze s time što BiH nije subjekt međunarodne politike nego objekt međunarodne politike. Njegov interes nema konkretne veze sa nama koji ovdje živimo, nego sa sasvim drugim ciljevima Mađarske i drugih zemalja koje se interesuju za BiH“, smatra Trifunović.

Dosadašnja saradnja Orbana i Dodika

Prvi značajniji sastanak između dva lidera se desio u junu 2019. godine, kada je Dodik, kao predsjedavajući Predsjedništva BiH, bio u posjeti Mađarskoj.

Tada je Orban poručio da Mađarska poštuje BiH i podržava njeno jedinstvo, ali da želi zvanične odnose i jačanje saradnje sa RS.

Idući susret Dodika i Orbana se desio nekoliko mjeseci kasnije, kada je Orban bio u Beogradu i razgovarao sa srbijanskim predsjednikom Aleksandrom Vučićem. Nakon toga u Budimpešti, na Demografskom samitu tokom septembra ove godine.

Orban je 6. novembra, boravio u Laktašima kod Banjaluke i to u privatnoj posjeti Miloradu Dodiku. Tada je dogovoreno osnivanje mađarskog fonda vrijednog sto miliona evra.

Vlada Viktora Orbana kroz fondove ulaže milione evra u finansiranje mađarskih zajednica u dijaspori.

Nalazi istraživačkog programa “Šeme” (zajednički istraživački projekat ukrajinskog servisa RSE i Ukrajinske javne televizije) pokazuju da je mađarska vlada od 2011. godine isplatila najmanje 670 miliona evra organizacijama etničkih Mađara u Ukrajini, Slovačkoj, Rumuniji, Hrvatskoj, Srbiji i Sloveniji.

Veći dio novca usmjeren je preko Fonda Betlen Gabor, najvećeg mađarskog državnog fonda koji je fokusiran na podršku mađarskim organizacijama u inostranstvu.

Ulaganje u formiranje fonda u Republici Srpskoj, međutim, odstupa, s obzirom da se ne radi o podršci Mađarima koji žive u tom entitetu.

Prema popisu stanovništva iz 2013. godine u Bosni i Hercegovini živi nešto manje od 350 pripadnika mađarske nacionalnosti. Od toga, u Republici Srpskoj 166.

Kuda idu sredstava?

Prema dosadašnjim najavama iz entitetske Vlade, predviđeno je da mađarski fond u RS ima svoj upravni odbor. Njegova uloga je da razmatra sve prispjele zahtjeve iz poljoprivrede, zanatstva, industrije za nabavku nove opreme, mašina, postrojenja, objekata, te rasplodnog materijala.

Fond bi trebao funkcionisati na način da podnosilac zahtjeva za dobijanje granta treba da uloži vlastitih 30 odsto sredstava, dok bi iz mađarskog fonda mogao računati na iznos do 70 odsto bespovratnog novca.

Entitetski premijer Radovan Višković ranije je najavio da će sredstva biti na raspolaganju u toku 2022. godine.

Nakon što je nova njemačka vlada 13. decembra pozvala EU da uvede sankcije Dodiku, navodeći kako je njegov cilj povući Republiku Srpsku iz oružanih snaga, pravosuđa i poreznog sistema BiH, Orban je istupio protiv toga.

Orban je 21. decembra poručio da smatra da bi takav potez prema članu Predsjedništva „dodatno narušio stabilnost Zapadnog Balkana“.

„Definitivno moramo spriječiti ove sankcije. Zapadni Balkan se mora integrisati i mora mu se pomoći. Balkan treba stabilizovati, a to nije moguće bez Srba. Balkan se ne može stabilizovati bez BiH. A BiH se ne može stabilizovati bez vraćanja prava koja Srbima pripadaju. To je naša logika“, rekao je tada Orban.

Dan ranije, mađarski šef diplomatije, Peter Sijarto, kazao je da će Budimpešta iskoristiti veto ako EU predloži sankcije za Dodika.

Orban o integrisanju zemlje “sa dva miliona muslimana”

Na konferenciji za novinare 21. decembra, Orban je izjavio i da je „izazov sa BiH kako integrisati zemlju sa dva miliona muslimana“.

Na ovu izjavu je reagovala ministarka spoljnih poslova BiH, Bisera Turković, koja je pisala na više evropskih adresa, govoreći kako je ovo „izazvalo veliku zabrinutost i strah među građanima Bosne i Hercegovine“.

Šefik Džaferović, član Predsjedništva BiH, za Orbanove izjave je poručio da su „sramne i bezobrazne“, te da očekuje reakciju evropskih zvaničnika na njih.

Sporna izjava dolazi uoči Orbanove posjete BiH, 25. januara.

Politički analitičar iz Zagreba, Davor Gjenero, smatra da zvanično Sarajevo griješi zbog emotivnih reakcija iako su, kako kaže, one opravdane i utemeljene.

„Dajući naglasak na ovu Orbanovu retoriku – koja sigurno nije evropska – zapravo Sarajevo otvara manevarski prostor Orbanu da poentira. Mislim da tu treba igrati pragmatičnije“, poručio je Gjenero.

Direktor novosadskog Centra za regionalizam, Aleksandar Popov, smatra da niko neće Orbanu zabraniti da dođe u BiH, ali da neće naići na toplu dobrodošlicu.

„To je samo slika odnosa koliko je on samo iskren, i koliko ima dobre namjere. To je podmetanje klipova pod evropske i američke inicijative za BiH. Kao građanin regiona ja se osjećam posramljenim zbog jedne takve izjave“, istakao je Popov.

Uloga Aleksandra Vučića

Nakon sastanka sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem, koji je održan 8. jula, Orban je poručio da je Srbija centralna zemlja Zapadnog Balkana bez koje taj region ne može da postane dio Evropske unije.

Aleksandar Popov podsjeća da je Vučić imao dobre odnose sa Orbanom tek kada je došao na vlast, te da je od njega praktično učio kako se postiže autoritarna vlast.

On tvrdi da Orban najviše lobira za prijem Srbije u EU, jer bi se na taj način učvrstio blok koji je na neki način antievropski, a čiji je pripadnik i slovenački premijer Janez Janša.

„Sad se Orban našao kao najveći prijatelj i zaštitnik Srba i Srbije, ali sad po toj liniji se dešava i ovo sa njegovom saradnjom sa Dodikom. Ovdje imamo dva momenta – njegov lični odnos sa Vučićem, a sada i sa Dodikom, ali i politička linija gdje je njemu stalo da se učvrste autoritarni režimi“ ocijenio je Popov.

Prema Davoru Gjeneru, mađarski premijer svoje geopolitičke i ekonomske interese na zapadnom Balkanu ostvaruje uz pomoć Aleksandra Vučića u Srbiji i Milorada Dodika u RS.

„Po toj afilijaciji iliberalnih demokrata, u tu grupu sasvim prirodno spada i Dodik, međutim kad se ocjenjuje položaj Viktora Orbana, onda treba biti svjestan da za razlilku od njegovih prijatelja Dodika i Vučića, Orban je izuzetno dobar upravljač“, kaže Gjenero.

On podsjeća i na ključnu, rusku vezu između trojice lidera.

„Zadnja čvrsta veza između Dodika, Vučića, s jedne, i Orbana s druge strane, a to je onaj mališa iz Kremlja. Niko unutar EU nema tako snažne odnose sa Putinom kao Orban“, naglasio je Gjenero.

Budućnost odnosa Dodik-Orban

Gjenero smatra da su dva značajna razloga zbog kojih je Dodik bitan Orbanu, kao neko koga može iskoristiti u kampanji za parlamentarne izbore koji će biti održani u aprilu 2022. godine, ali i zbog energetskih interesa.

„Tu se radi o uslovno rečeno i o projektnoj saradnji i tu se zapravo kupuje saglasnost vođstva RS za energetske projekte za koje je Mađarska zainteresovana. To je prije svega izgradnja reverzibilne hidroelektrane“, poručuje Gjenero.

Što se sankcija Dodiku tiče, on tvrdi da je za BiH dobra vijest nova, proaktivna administracija u Berlinu, ali da sve zavisi od Vašingtona.

„Dok Amerika ne preuzme liderstvo, od sankcija neće biti ništa. Ako oni odluče ozbiljno krenuti u taj proces, onda će se stvari odvijati u pravom smjeru“, naglašava Gjenero.

Trifunović dodaje kako se još ništa ne zna sve dok novac ne stigne.

„Ne znamo da li će taj novac doći i pod kojim uslovima, ali s obzirom da se ne radi o zemlji koja se rasipa novcem, sigurno neće biti poklonjene pare. Taj novac kada dobijete sa Zapada, očekuje se da se, u najmanju ruku, udvostruči“, rekao je Trifunović.

Za Popova, dalji razvoj odnosa dvojice lidera zavisi od razrješenja krize u BiH.

„Sada se ulazi u završnicu, SAD pokušavaju da pošalju najjaču garnituru na ove prostore, da se počnu rješavati neke stvari, EU se dodatno angažovala, međutim problem je što niko nema jasan plan kako da se riješi kriza“, istakao je Popov.

Ranija saradnja RS i Mađarske

I drugi zvaničnici iz Republike Srpske su se sastajali sa mađarskim funkcionerima.

Predsjednica Republike Srpske, Željka Cvijanović, bila je u posjeti Mađarskoj početkom oktobra.

Tada se sastala sa mađarskim ministrom spoljnih poslova i trgovine, Peterom Sijartom, sa kojim je razgovarala o uspostavljanju Fonda za podršku privrednim subjektima iz RS.

Predsjednica entiteta je bila na sastanku i sa ministarkom za porodicu, Katalin Novak, kao i sa ministarkom pravde, Judit Varga.

Mađarska je 16. aprila 2020. godine Republici Srpskoj uručila respiratore i zaštitnu medicinsku opremu neophodnu za borbu protiv korona virusa, a istim avionom je stigao i Peter Sijarto, koji je održao sastanak sa Dodikom i zvaničnicima RS.

Ova zemlja je 5. jula iste godine cijeloj BiH donirala 200.000 doza vakcina protiv korona virusa kineskog proizvođača Sinofarm. Donaciju je Peter Sijarto zvanično uručio predsjedavajućem Savjeta ministara BiH, Zoranu Tegeltiji, nakon čega se mađarski diplomata u Istočnom Sarajevu sastao sa Tegeltijom, Dodikom i Cvijanović.