RS ignoriše sankcije, Dodik i dalje želi od entiteta napraviti rusku guberniju

Dok Evropska unija širi spektar sankcija Rusiji i izoluje njenu ekonomiju, kažnjavajući je tako zbog invazije na Ukrajinu, u bh. entitetu Republici Srpskoj (RS) saradnja sa privrednicima te države se produbljuje.

Tu ignorišu sankcije Rusiji, kojima se pridružila i država Bosna i Hercegovina (BiH), te šire saradnju u bankarskom, trgovinskom, gasnom i drugim sektorima.

U to ime, privrednici iz Rusije će razgovara o direktnim ulaganjima u ovaj bh. entitet tokom trodnevne investicione konferencije koja je počela u ponedeljak, 5. septembra u Prijedoru, na sjeverozapadu BiH.

To je potvrđeno za Radio Slobodna Evropa (RSE) iz Investicione razvojne banke (IRB) RS koja je organizator Konferencije “INVEST SRPSKA 2022”.

Iz IRB-a RS nisu odgovorili na upit RSE koje će ruske kompanije učestvovati u razgovorima, o kolikim mogućim ulaganjima je riječ, te da li je neka od tih ruskih kompanija pod međunarodnim sankcijama.

Prethodili razgovori u Moskvi

U toj banci, koja je u stoprocentnom vlasništvu RS, navode da razgovori slijede nakon što je njihova delegacija u prvoj polovini avgusta boravila u Moskvi i Nižnjem Novogorodu, gdje su ruskim privrednicima predstavljeni “potencijali Republike Srpske za ulaganje”.

Direktor IRB-a, Dražen Vrhovac je nakon povratka iz Rusije naveo da su ruski privrednici ponudili saradnju koja bi mogla da iznosi oko 200 miliona maraka godišnje.

“Sastanci privrednika biće održani na marginama konferencije i nisu dio programa same konferencije”, naveo je za RSE Vrhovac.

On je prethodno u izjavi za Javni radio televizijski servis RS (RTRS) kazao da će dio privrednika iz Rusije doći direktno na konferenciju u Prijedor, dok će se drugi dio obratiti online iz Privredne komore u Nižnjem Novgorodu.

Dodao je i da se za razgovore sa privrednicima iz RS prijavilo oko 30 privrednika iz Rusije, te da vidi šansu za taj bh. entitet “u svjetlu globalnih dešavanja i problema u kojima je Ruska Federacija”.

“Nekako se Republika Srpska postavlja u situaciju da ima ogromnu priliku da uđe na rusko tržište i ogromnu priliku da privuče ruske privrednike, da se dugoročno vežemo za njihovu privredu, a što može biti ogroman benefit za RS”, rekao je Vrhovac za RTRS.

Koje je sankcije uvela BiH Rusiji?

U IRB-u RS nisu direktno odgovorili na upit RSE vide li prepreke za saradnju s Rusijom zbog međunarodnih sankcija, a posebno zbog činjenice da je Bosna i Hercegovina podržala 34 od 36 deklaracija Evropskog vijeća kod uvođenja različitih restriktivnih mjera EU prema Rusiji.

To se navodi i u objavi na stranici Evropskog vijeća, prema kojoj se BiH “uskladila” sa EU u sankcionisanju nekoliko stotina osoba i kompanija iz Rusije.

Među restriktivnim mjerama su zabrana uvoza i izvoza u Rusiju uglja, čelika i drugih metala, te goriva za avione. Sankcije, također, obuhvataju nekoliko ruskih banaka, te pojedince bliske ruskom predsjedniku Vladimiru Putinu.

Sankcije se, uprkos tome, ne sprovode, jer odluku o tome nije donijelo Vijeće ministara BiH, zbog protivljenja ministara iz Republike Srpske.

Dražen Vrhovac umjesto direktnog odgovora o sankcijama, navodi da se radi o pronalasku modaliteta “za produbljivanje saradnje koja već postoji između naših privreda”.

“Potencijalnu saradnju domaćih sa privrednicima iz Ruske Federacije isključivo uslovljavaju njihovi obostrani poslovno-finansijski interesi i mogućnosti postizanja kompromisa oko zajedničkih poslovnih ciljeva. Otuda i uvjerenost u njihovu privrženost dosljednoj primjeni svih formalno-pravnih okvira za uspostavljanje i realizaciju potencijalnih ulaganja”, naveo je Vrhovac za RSE.

Kako RS objašnjava saradnju sa Rusijom?

Republika Srpska ekonomsku saradnju sa Rusijom pravda politikom “neutralnosti”. No, u Evropskoj uniji smatraju da nije vrijeme za neutralnost, te da se Bosna i Hercegovina treba provesti sankcije koje je podržala.

Zbog toga su i razgovori o privrednoj saradnji RS i Rusije pod lupom Evropske unije i Sjedinjenih Američkih Država.

Iz Delegacije EU u BiH za RSE navode da očekuju da Bosna i Hercegovina uskladi svoju vanjsku, bezbjednosnu i trgovinsku politiku sa politikom Evropske unije.

“Rezultati ovog procesa će biti ocijenjeni kroz proces pridruživanja Evropskoj uniji. Sada nije vrijeme za neutralnost”, navodi se u pisanoj izjavi Ferdinanda Koeniga, portparola Delegacije EU i Kancelarije specijalnog predstavnika EU u BiH.

“Evropska unija, ujedinjena u svom odgovoru, usvojila je širok spektar mjera kao odgovor na invaziju. Mjere za cilj imaju nametanje ozbiljnih posljedica Rusiji za njene poteze tako što će oslabiti sposobnost Kremlja da finansira rat uvođenjem jasnih ekonomskih i političkih sankcija ruskoj političkoj eliti odgovornoj za invaziju, te umanjiti rusku ekonomsku sposobnost”, poručio je Koenig.

I u Ambasadi Sjedinjenih Američkih Država (SAD), komentarišući razgovore o ruskim ulaganjima, za RSE ističu kako “cifre pokazuju da je Bosna i Hercegovina dio evroatlantske zajednice zemalja”.

“Građani ove zemlje jasno su pokazali da je njena politička i ekonomska budućnost na Zapadu. Ta budućnost se ogleda i kroz trgovinsku statistiku: vrijednost izvoza Bosne i Hercegovine u zemlje EU iznosila je 10.3 milijardi maraka, dok je vrijednost izvoza u Rusiju iznosila tek 107 miliona maraka tokom 2021. godine”, naveli su.

Iz Ambasade SAD podsjećaju i da se EU obavezala da će investirati više od 14 milijardi evra u BiH kroz svoje Instrumente pretpristupne pomoći.

Ambasadori EU i država grupe G-7 zatražili su 28. marta da “nadležne institucije BiH provedu restriktivne mjere protiv institucija i drugih subjekata Ruske Federacije predviđene aktima kojima se BiH pridružila”.

Kako rublja pod blokadom da stigne do RS?

Realizacija bilo kakvog dogovora o saradnji ili investicijama između Rusije i Republike Srpske trenutno je tehnički vrlo teško izvodiva, kaže za RSE Admir Čavalić, profesor Ekonomskog fakulteta u Tuzli, na sjeveru BiH.

“Znamo da je vrlo teško bankarski sprovesti transakcije. Rublja (ruski novac) je trenutno apsolutno zatvorena valuta. Generalno u ovoj godini, Rusija se ne može pozicionirati na globalnom tržištu kao neki ozbiljan investitor, odnosno, kompanije iz Rusije, kako zbog vlastitih problema, tako i zbog tehničkih nemogućnosti”, smatra Čavalić.

Sa druge strane, dogovaranje poslova sa Rusijom, mišljenja je Čavalić, nije pametno ni zbog saradnje sa privrednicima u Evropskoj uniji. Povezanost sa Rusijom mogla bi uveliko da oteža povezivanje i sa susjednim zemljama koje su članice EU.

“Kada govorimo o EU, uvijek se traži trag ruskog kapitala. Gdje god se može doći do ruskog kapitala u tragu, čak i ruskih dobavljača, to predstavlja problem u poslovanju sa EU kompanijama, jer te kompanije onda mogu imati problema na vlastitom tržištu zbog vlastitih vlada”, istakao je Čavalić.

Nastavljanje razgovora, pa čak i saradnje sa Rusijom, prema njegovim riječima, loša je poruka i o Bosni i Hercegovini kao zemlji koja se priključila bloku koji je uveo sankcije protiv Rusije, a zbog agresije na Ukrajinu.

“Postavlja se pitanje predstavljanja BiH kao ozbiljne zemlje za ozbiljnim institucijama”, rekao je Čavalić.

Kolike su ruske investicije u BiH?

Zaključno s decembrom 2021. ukupne direktne investicije iz Ruske Federacije u BiH iznosile su 457,9 miliona maraka, prema podacima Agencije za unapređenje stranih investicija (FIPA) u BiH.

U odgovoru na upit RSE iz FIPA-e BiH navode da ruska ulaganja čine tek 2,8 odsto ukupnih direktnih stranih investicija u BiH čiji iznos premašuje 16 milijardi maraka. To je svrstava na 11. mjesto na listi najznačajnijih investitora u BiH.

“U Republici Srpskoj ukupne investicije iz Rusije iznose 453,4 miliona maraka, zaključno sa decembrom 2021. godine i Rusija je peta na listi najznačajnijih investitora u Republici Srpskoj”, navode u FIPA-i.

Sa druge strane, u drugom entitetu, Federaciji BiH ukupne ruske investicije iznose 4,4 miliona KM.

Najveći dio investicija, gotovo 95 procenata registrovan je u prerađivačkim djelatnostima koje uključuju “proizvodnju koksa i rafinisanih naftnih proizvoda”. Ulaganja u trgovinu su ispod četiri procenta, a investicije u ostale djelatnosti su skromnije ili nisu navedene, kažu u FIPA-i.

Prema mišljenju Admira Čavalića, Rusija je svoje investicije zaronila u nepovoljni poslovni ambijent koji inače vlada u BiH.

“Precijenjene su, nisu bile značajne i učestale koliko se očekivalo, nedostajalo je transparentnosti i uglavnom su se vezale za politiku, u ovom slučaju RS. To je generalno taj problem BiH, taj ortački kapitalizam. Dakle, ruske kompanije i ruski uticaj se utopio u navedeno”, naveo je Čavalić.

Ruske investicije se, po mišljenju Čavalića, nisu pokazale kao zdrave “greenfield investicije”.

Greenfield investicija, ekonomski je naziv kojim se označava direktno strano ulaganje pri kojem kompanija započinje poslovanje u stranoj zemlji tako da infrastrukturu potrebnu za poslovanje izgrađuje iz temelja.

Najveća ruska investicija sa milionskim gubicima

Najznačajniji ruski investitor, prema FIPA-i jeste kompanija Neftgazinkor, koja je u vlasništvu ruske državne naftne kompanije Zarubežnjeft sa sjedištem u Moskvi.

To je kompanija koja je 2007. godine kroz privatizaciju postala vlasnik većinskog paketa akcija u preduzećima Rafinerija nafte Brod, Rafinerija ulja Modriča i distributivnoj mreži benzinskih pumpi “Nestro”, koja posluje kao “Optima grupa”.

Nakon požara u Rafineriji Brod 2018. godine, jedina naftna rafinerija u BiH, prestala je sa preradom nafte. Prema zvaničnim podacima o poslovanju Optima grupe, zaključno sa 2021. godinom, ukupni gubici su veći od 194 miliona maraka.

Neftgazinkor je potom od kraja decembra 2018. do sredine aprila 2021. godine povećala kapital za oko 900 miliona evra u “Optima grupi”.

Prema ovim podacima iz sudskog registra, radi se o jednoj od najvećih investicija na teritoriji Bosne i Hercegovine (BiH) od 1995. godine.

Dok se dovršavao proces upumpavanja kapitala, “Optima grupa” je od Regulatorne komisije za energetiku RS (RERS), tražila dozvolu za trgovinu gasom u BiH, koju je i dobila u avgustu prošle godine.

Četiri mjeseca nakon toga, u decembru 2021. godine, puštena je u rad gasna kompresorska stanica u rafineriji nafte u Brodu, na sjeveru BiH.

Time je realizovan ugovor iz 2019. godine o snabdijevanju prirodnim gasom između hrvatske kompanije “Crodux”, kao nosioca projekta gasifikacije i ruskog “Zarubežnjefta”, preko svoje ćerke firme “NeftegazInKor”.

Njen kapacitet je 40 miliona kubnih metara komprimovanog prirodnog gasa, a ukupna vrijednost projekta gasifikacije je 16,2 miliona evra.

Krajem jula ove godine, Vlada RS dala je saglasnost za sporazum koji predviđa saradnju Vlade i Rafinerije nafte Brod radi gradnje gasne elektrane. Kako je tada navedeno, namjera Rafinerije je da izgradi gasnu termoelektranu za proizvodnju električne energije, instalisane snage 100 megawata (MW).

Ukoliko studija ekonomske opravdanosti pokaže tehničku izvodljivost i ekonomsku opravdanost investitor će, kako je najavljeno, podnijeti zahtjev za dodjelu koncesije.

Vlada je, s druge strane, kako je tada saopšteno, saglasna da će po zahtjevu investitora provesti sve neophodne aktivnosti u cilju dodjele koncesije u skladu sa važećim propisima.

Troškovi gradnje se procjenjuju na 150 miliona evra.

Gaspromova dominacija u BiH

Ruski gigant Gasprom glavni je dobavljač gasa u BiH, a 2012. godine, preko Naftne industrije Srbije, čiji je vlasnik, preuzeo je i 28 benzinskih pumpi u BiH austrijske energetske kompanije “OMV”.

Gasprom je 2019. godine kupio i zemljište za izgradnju fabrike za preradu gasa u Zvorniku, na istoku BiH. Ta ruska kompanija planira u tom gradu izgraditi postrojenje za gas, a ulaganje bi iznosilo oko 70 milijuna evra.

Rusi su se, prema sporazumu sa preduzećem GAS-RES iz RS iz 2017. godine, obavezali da će buduće zvorničko postrojenje služiti za prevođenje plina u tekuće stanje. Projekat još nije okončan, a zvanično obrazloženje je da je realizacija usporena zbog pandemije COVID-19.

Od drugih ruskih investicija do februara ove godine i ruske invazije na Ukrajinu, jedna od ruskih investicija u BiH je bila u bankarskom sistemu. Naime, Ruska Sberbanka je, preko svojih kompanija u Austriji, bila vlasnik dvije banke – Sberbank a.d. Banja Luka i Sberbank d.d. Sarajevo.

Međutim, nakon uvođenja sankcija Rusiji, entitetske agencije za bankarstvo su preuzele ruske banke i prodale ih na bh. tržištu, po nepoznatoj cijeni.

U 2022. je nastavljeno otvaranje prodavnica ruskog trgovačkog lanca MERE, te najavljeno i širenje prodajne mreže.

U Banjaluci je krajem 2016. godine otvoreno i Mikrokreditno društvo “Digital Finance International” odnosno Forza.ba, ruske kompanije Finstar Financial Group.