Poštanski operateri u BiH: Zapošljavaju bez konkursa, reklamiraju se u vjerskim zajednicama

Tri poštanska operatera u Bosni i Hercegovini danas zapošljavaju oko pet i po hiljada radnika, za plate troše oko 125 miliona maraka godišnje i sve teže se nose sa konkurencijom privatnih poštanskih operatera koji uzimaju sve veći udio na tržištu. Godišnji prihod tri javna operatera kreće se oko 188 miliona KM dok 12 privatnih poštanskih operatera po podacima Agencije za poštanski promet BiH godišnje prihoduje preko 90 miliona maraka, piše Transparentno.ba.

Treba imati u vidu zakonsku obavezu javnih operatera da budu prisutni na cijeloj teritoriji ali i to da su oslobođeni plaćanja PDV-a i da imaju dominantan položaj na tržištu. Ipak bi zbog neefikasnog upravljanja i brojnih loših poslovnih odluka u budućnosti mogli doći u problem zbog izazova oko liberalizacije tržišta.

Samo u Poštama Srpske danas ima 208 zaposlenih više nego 2015. godine. Za njihove plate se izdvaja 6,8 miliona maraka više, a ovo preduzeće koje je nekad poslovalo pozitivno danas bilježi gubitke i spasava se subvencijama iz budžeta RS.

Tako Pošte Srpske danas imaju oko 130 zaposlenih više nego BH Pošta koja ima gotovo 30 miliona veće prihode. Ipak, iako BH Pošta i dalje posluju pozitivno i ostvaruju značajne prihode, kroz nabavke i donacije ogromna sredstva izdvaja za finansiranje raznih udruženja, sportskih klubova i vjerskih zajednica. Hrvatska pošta Mostar posluje sa malim profitom iako revizori smatraju da je i on precijenjen a brojni su primjeri nesvrsishodnog trošenja novca ovog javnog preduzeća.

,,Hrvatska pošta“ d.o.o. Mostar – 166.000 KM za iznajmljivanje vozila, proslavu i školovanje predsjednika uprave

U proteklom periodu Hrvatska pošta uspjela je popraviti poslovanje i za razliku od 2015. godine kada je imala gubitak od oko pola miliona maraka, u poslednjim finansijskim izvještajima iskazuje dobit od oko 50 hiljada maraka. Ipak federalni revizori nisu mogli potvrditi iskazani finansijski rezultat zbog nedoslijedne primjene računovodstvenih procjena pa smatraju da je precijenjen za 181.413 KM.

Ovo javno preduzeće zapošljavalo je radnike bez konkursa a samo je tokom 2020. godine u radni odnos primljeno 48 zaposlenika, od čega 22 hitnim postupkom bez konkursa. Uprkos nešto boljem poslovanju nego ranijih godina brojni su primjeri rasipanja novca ovog javnog preduzeća koje tvrdi da godišnje zaradi oko 50.000 KM a troši preko 70.000 KM na „troškove reprezentacije radi unapređenja poslovanja“.

To je više od ,,Pošta Srpske“ koje su 3 do 4 puta veće preduzeće sa stanovišta visine prihoda i broja zaposlenih. Od tog iznosa samo su na organizacije poslovnog skupa za 300 osoba potrošili 34.811 KM, gdje su pored restoranskih usluga, muziku platili preko 13.000 KM. Pored toga, predsjedniku uprave društva za tri godine platili su 21.244 KM za postdiplomske doktorske studije računarstva iako se ta kvalifikacija ne traži za ovo radno mjesto.

– Ugovaranje i plaćanje doktorskog studija predsjedniku uprave sredstvima Društva nije opravdano jer akademsko zvanje doktora nauka nije traženi uslov za ovo radno mjesto u skladu sa Pravilnikom o postupku odabira kandidata i načinu imenovanja članova uprave Društva, navodi se u revizorskom izvještaju Ureda za reviziju institucija FBIH.

Pored svega navedenog ovo preduzeće je platilo 110.000 KM bez PDV-a za iznajmljivanje jednog novog vozila na pet godine. Revizorima nisu predočili da je vršeno ispitivanje tržišta niti je data analiza ekonomske opravdanosti, pa nije jasno zašto se išlo na uzimanja vozila u zakup a ne na kupovinu vozila.

Ovo preduzeće godišnje izdvaja preko 17 miliona maraka za plate i ostale naknade koje su iskazane u iznosu od 138.249 KM i najvećim dijelom se odnose na troškove naknada povodom vjerskih praznika (69.250 KM). Takođe, značajni iznosi troše se na reklamiranje u vjerskim zajednicama, brojnim udruženjima i sportskim klubovima.

TI BIH je ranije objavio analizu prema kojoj su Hrvatske pošte platile oko 20.000 KM za reklamiranje u vjerskim zajednicama a među dobavljačima ovih marketinških usluga pominju se Vrhbosanska nadbiskupija, Crkva na kamenu, Medijski centar Vrhbosanske nadbiskupije i Franjevački samostan Mostar.

,,Pošte Srpske“ a.d. Banja Luka – Prekomjerna zapošljavanja i milionski gubici

Od 2015. godine broj zaposlenih radnika u Poštama Srpske povećao se za 208, izdvajanja za plate povećala su se za 6,8 miliona maraka a ovo javno preduzeće koje je te 2015. imalo dobit od pola miliona u 2020. godini iskazalo je gubitak od 1,8 miliona KM.

To se desilo i pored činjenice da je iz budžeta Republike Srpske ovom preduzeću isplaćeno 1,2 miliona KM za sufinansiranje neprofitabilnih pošta, koje posluju u rubnim i ruralnim područjima Republike. Ova subvencija isplaćuje se od 2019. godini kada je iznosila milion maraka.

Prekomjerna zapošljavanja i rast troškova na plate doveli su u finansijske probleme ovo javno preduzeće koje zapošljava oko 130 radnika više od BH Pošta koje imaju gotovo 30 miliona maraka veće prihode. Iako se bave istim poslom Pošte Srpske imaju i znatno veće iznose sumnjivih i spornih potraživanja (745 000 KM) od BH Pošta (160.033 KM) a radi se o potraživanjima čija naplata nije izvjesna.

Treba istaći i da je 2019. godine Ministarstvo finansija RS Poštama Srpske izdalo Rješenje o odgodi plaćanja poreskog duga 2.6. miliona KM. U poslednjem izvještaju nezavisnog revizora navodi se da postoji značajna neizvjesnost u vezi sa budućim poslovanjem Pošta Srpske.

–Skrećemo pažnju na Napomenu u finansijskim izvještajima u kojoj je navedeno da na dan 31. decembra 2020. godine, tekuće obaveze Preduzeća prevazilaze tekuću imovinu za iznos od 7.900.842 KM. Ovaj indikator ukazuje na postojanje potencijalnih problema vezanih za nemogućnost servisiranja tekućih obaveza Preduzeća u toku redovnih operativnih aktivnosti kroz naplatu potraživanja u dogovorenim rokovima i iznosima, navodi se u izvještaju nezavisnog revizora.

BH Pošta – Pola miliona KM za donacije, desetine hiljada za reklamiranje u vjerskim zajednicama

U proteklom periodu BH Pošta zadržala je pozitivno poslovanje a na to je dobrim dijelom uticala činjenica da je broj zaposlenih svih prethodnih godina ostao na istom nivou ili je čak smanjen u odnosu na 2015. godinu. Za to vrijeme prihodi su porasli za više od 5 miliona KM, a ukupna neraspoređena dobit ovog preduzeća po poslednjem izvještaju premašuje 26,6 miliona KM. Ipak značajan dio ove dobiti svake godine se podijeli raznim udruženjima, sportskim klubovima i vjerskim zajednicama. Tokom protekle izborne kampanje (4.11.2020. godine) ovo javno preduzeće donijelo je odluku da donira pola miliona maraka kroz 199 donacija iz dobiti za 2019. godinu koja je iznosila 4,3 miliona KM.

Donacije su dobijala razna udruženja, kulturno umjetnička društva, sportski klubovi i islamska vjerska zajednica a odluku je donio nadzorni odbor na osnovu zakona Zakona o donacijama preduzeća u javnom vlasništvu iz 2003. godine . Pored činjenice da je uprava preduzeća donirala ogromna sredstva za sportske, kulturne i humanitarne projekte, BH Pošta kroz javne nabavke usluga reklamiranja svake godine dodatna sredstva podjeli vjerskim zajednicama, sportskim klubovima i udruženjima.

Prema ranijoj analizi TI BIH iz 2018. godine, za manje od tri godine BH Pošta platila je preko 55.000,00 KM Islamskoj zajednici Bosne i Hercegovine za usluge reklamiranja, a ista praksa nastavljena je do danas. Najviša neto plata u ovom preduzeću isplaćena u 2019. godini iznosila je 6.122 KM a prosječni mjesečni troškovi po jednom zaposlenom su za oko 200 KM veći nego u Hrvatskim poštama i za oko 750 KM veći nego u Poštama Srpske.

Uprkos činjenici da BH Pošte uspješnije posluju od ostala dva javna poštanska operatere, izazovi oko liberalizacije tržišta u narednom periodu mogli bi značajno uticati na poslovanje sva tri preduzeća. Konkurencijsko vijeće BIH odbilo je prošle godine žalbu privatnih poštanskih operatera koji su se žalili na postojanje zabranjenog sporazuma između javnih operatera i njihov dominantan položaj javnih na tržištu. U svojoj argumentaciji navode činjenice da su javni operateri oslobođeni plaćanja PDV-a za razliku od privatnih operatera čije su kurirske usluge zbog toga dosta skuplje. Ističu da bi prema Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju i rezolucijama Vijeća Evrope kurirske usluge trebale biti liberalizovane .

U odgovoru na prijavu javni operateri priznaju da Zakon o poštama BiH iz 2005. nije usklađen s EU direktivama ali da je liberalizacija poštanskih usluga u EU na koju se privatnici pozivaju, provođena postepeno 20 godina. Ipak ovaj način poslovanja javnih poštanskih operatera ne vodi u tom pravcu, odnosno postepenoj pripremi za liberalizaciju tržišta. Pošte Srpske ni u trenutnim uslovima zbog prekomjernog broja zaposlenih nemaju održivo poslovanje a način na koji ostala dva operatere troše novac, dovodi u pitanje njihovu spremnost da posluju u tržišnim uslovima.

Cijelu analizu rada poštanskih operatera u Bosni i Hercegovini možete preuzeti na ovom linku.