Podijeljena mišljenja o upoznavanju Vijeća Evrope o ograničenjima ljudskih prava u BiH

Stručnjaci s kojima je razgovarala Balkanska istraživačka mreža Bosne i Hercegovine (BIRN BiH) imaju podijeljena mišljenja o tome da li je država trebala obavijestiti generalnu sekretarku Vijeća Evrope o usvajanju niza mjera kojima se ograničavaju ljudska prava usljed pandemije koronavirusa.

Kada je razmatrao ustavnost odluke o zabrani kretanja u Federaciji na početku pandemije, Ustavni sud BiH je u svojoj odluci iz aprila smatrao važnim da naglasi i objasni kako, prilikom derogiranja pojedinih prava iz Evropske konvencije o ljudskim pravima, zemlje moraju obavijestiti sekretara Vijeća Evrope o mjerama, razlozima za derogaciju i vremenu kada će te mjere biti ukinute.

U odluci je navedeno da uporedo s uvođenjem mjera kojima se ograničavaju pojedina ljudska prava, neke od zemalja članica Vijeća Evrope iskoristile su mogućnost derogacije Evropske konvencije u skladu sa članom 15., koji dopušta državama članicama da derogiraju pojedine članove Konvencije u slučaju vanrednog stanja.

Obim i forma derogacije predmet je ispitivanja Evropskog suda za ljudska prava, gdje moraju biti ispunjeni i formalni uvjeti da generalna sekretarka Vijeća Evrope bude potpuno informisana o preduzetim mjerama, razlozima za derogaciju i vremenu kada će te mjere biti ukinute.

Država članica Vijeća Evrope može derogirati Evropsku konvenciju o ljudskim pravima, pa i pravo na slobodu kretanja u skladu s Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, samo u vanrednim uvjetima. Da bi se ograničilo pravo na kretanje, mora biti proglašeno vanredno stanje.

Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) u martu mjesecu prošle godine proglasila je stanje globalne pandemije, nakon čega su mnoge države usvojile niz mjera kojima se ograničavaju ljudska prava. Usvajanje mjera ograničenja postavilo je pitanje granica takvih restrikcija.

Za razliku od drugih država članica Vijeća Evrope, BiH ima drugačiji sistem uređenja. Više nivoa vlasti stvorilo je nejasnoće ko je zadužen za koja pitanja.

Sevima Sali-Terzić, viša pravna savjetnica u Ustavnom sudu BiH, kaže za BIRN BiH da pitanje da li će država derogirati određene članove Konvencije jeste pitanje o kojem država samostalno odlučuje, te ukoliko se odluči za to, ona o tome obavještava Vijeće Evrope, odnosno generalnu sekretarku.

Kako kaže, Ustavni sud tek treba da odluči o predmetima koji se tiču zabrane kretanja.

“BiH nije derogirala prava iz Evropske konvencije, što ne znači da ona prava koja su u pitanju a koja se mogu ograničiti, ne smije ograniči. Ona to mora raditi u skladu sa zakonom i to mora biti u javnom interesu. Mjere koje se uvode moraju biti proporcionalne”, kaže Sali-Terzić.

Sudija Evropskog suda za ljudska prava Faris Vehabović smatra da je država mogla zatražiti derogaciju određenih prava iz Evropske konvencije usljed pandemije. Također, država sama odlučuje da li je to trebalo učiniti ili ne.

“Jedanaest država članica Vijeća Evrope je to zatražilo i dostavilo namjeru generalnom sekretaru Vijeća Evrope, mahom su to države istočne Evrope. Očigledno je da je njihova procjena bila da je u ovom momentu to bilo potrebno da urade. Moje mišljenje je da je dobro što BiH nije derogirala prava iz Evropske konvencije jer bi na taj način uskratila prava građanima da se mogu obraćati Evropskom sudu radi posljedica koje trpe usljed uvedenih mjera kojim se država umiješala u njihova prava”, kaže Vehabović, dodajući da bi time građanima bilo uskraćeno da izvan okvira države potražuju zaštitu svojih prava.

Kako je navedeno iz Vijeća Evrope za BIRN BiH, generalna sekretarka Marija Pejčinović Burić nije primila zvanično obavještenje od vlasti Bosne i Hercegovine o restriktivnim mjerama uvedenim u vezi s pandemijom koronavirusa.

Institucije prebacuju odgovornost

Novinari BIRN-a BiH obraćali su se na adrese nekoliko institucija sa istim pitanjem – da li je generalna sekretarka Vijeća Evrope trebala biti obaviještena o ograničavanju ljudskih prava u našoj državi.

Veliki broj njih nije znao konkretan odgovor na ovo pitanje te su novinare preusmjeravali na druge institucije, koje su također BIRN-u BiH davale iste upute.

Najviše institucija navelo je kako Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice BiH treba dati takav odgovor.

Gordana Šarović iz ovog ministarstva kaže da je u razmatranju osnovanosti za odstupanje prije svega potrebno dobro preispitati da li je ispunjen uvjet postojanja “javne opasnosti koja prijeti opstanku nacije”. Dodaje da iako se mnogi pravni eksperti slažu da situacija s koronavirusom predstavlja takvu prijetnju, to neophodno ne zahtijeva odstupanje od međunarodnih obaveza država po članu 15. ove konvencije.

Ona pojašnjava da se ovaj član ne primjenjuje kada se radi o zaštiti apsolutnih prava iz Konvencije, jer sam član dijeli sva konvencijska prava na derogirajuća (relativna) i nederogirajuća (apsolutna), samim tim određena prava, kao što je pravo na život, zabrana od mučenja, zabrana od prisilnog rada, te primjena krivičnog zakonodavstva, ne mogu biti predmet derogacije ni pod kakvim okolnostima.

“Stoga, pribjegavanje članu 15. ne bi imalo nikakvog praktičnog efekta na obaveze države da i dalje osigura međunarodnopravni standard zaštite ovih prava”, kaže Šarović.

Konvencija propisuje osnov za odstupanje od obaveza države u zaštiti određenih prava u javnom interesu, gdje odredbe štite određeno pravo, te propisuju mogućnost države da ova prava ograniči u javnom interesu, pod uvjetom da je ograničenje legitimno i proporcionalno. Navodi da, iz tog razloga, značaj odstupanja iz člana 15. u ovom dijelu je ograničen i nema “naročit značaj u praksi”.

Pravni značaj koji Konvencija ima u bosanskohercegovačkom ustavnopravnom poretku direktno se preuzima kao dio nacionalnog pravnog sistema i daje joj prioritet nad cjelokupnim domaćim pravom, naglašava ona, te dodaje da bi u takvim okolnostima odstupanje od Konvencije predstavljalo odstupanje i od domaćeg pravnog poretka i Ustava BiH, za što ne postoje pravni argumenti, niti zahtjevi prakse.

“Stoga smatramo da Bosna i Hercegovina treba ostati na strani velike većine država članica Vijeća Evrope koje nisu koristile pravnu mogućnost propisanu članom 15. Konvencije”, zaključuje Šarović.

Ena Bavčić iz organizacije Civil Right Defender kaže kako za neka ograničenja nije potrebno prijavljivati derogaciju.

“S druge strane, čak i da prijavimo derogaciju Vijeću Evrope, mi ne smijemo derogirati [Konvenciju]. Pitanje je da li mi smijemo uopšte derogirati neka ljudska prava s obzirom da je Evropska konvencija ugrađena u naš Ustav”, kaže Bavčić.

Ona objašnjava da je teško reći da li BiH uopće može vršiti derogaciju, odnosno da li se ograničenja koja su uvedena nalaze na nivou derogacije ili su na nivou ograničenja.

Pravnik Muhamed Hundur objašnjava da derogiranje predstavlja stavljanje van snage nekog dijela zakona, te da kada je u pitanju Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, daje se mogućnost da države članice Vijeća Evrope mogu derogirati neka prava koja su njome garantovana, ali da bi se to izvelo, mora postojati opravdani razlog, što, po njegovom mišljenju, pandemija koronavirusa predstavlja.

“Osim toga, mora postojati i opravdani cilj, mjera mora biti proporcionalna, moraju se poštovati sve druge obaveze po međunarodnom pravu, mora se obavijestiti generalna sekretarka Vijeća Evrope”, kaže Hundur.

Ograničenje predstavlja stavljanje granice, zabranu, pojašnjava Hundur. U slučaju naredbe Kriznog štaba Federalnog ministarstva zdravstva, kaže on, doslovno je rečeno “da je dozvoljeno slobodno kretanje ljudi na cijeloj teritoriji FBiH do 23 sata uvečer i zatim slijedi zabrana kretanja do pet sati ujutru narednog dana”.

Ponovo uložena apelacija

Pravnici Muhamed Hundur i Haris Agić su pred Ustavnim sudom pokrenuli apelaciju zbog odluke donesene 9. novembra 2020. godine o uvođenju zabrane kretanja od 23 sata do pet sati ujutro, za koju smatraju da je nezakonita i neustavna, o čemu je BIRN BiH pisao ranije.

Ustavni sud je nedavno, odlučujući po apelaciji advokatskog tima Nine Kisić i Gorana Dragovića u vezi sa ograničenjima kretanja na teritoriji Federacije, zaključio da su donesene mjere neustavne, ali ih nije ukinuo te je naredio otklanjanje nepravilnosti kako bi mjere u korist javnog zdravlja mogle ostati na snazi. Kisić i Dragović smatraju da je bez obrazloženja i drugih pravnih koraka koje je trebalo uraditi, ograničeno ljudsko pravo, naredbama Kriznog štaba Federalnog ministarstva zdravstva.

Kisić smatra da Vijeće Evrope uvijek treba biti upoznato s bilo kakvom derogacijom ljudskih prava u bilo kojoj od zemalja članica Vijeća Evrope.

“Kad je usvojio apelaciju, dakle 22. aprila 2020. godine, Ustavni sud je tu izrekao potrebu da se ovakve vrste ograničenja donose od strane zakonodavne vlasti, dakle da je potrebno da se uključi Parlament Federacije, odnosno da kontroliše ove odluke izvršnih tijela, a to se do sada nije desilo. Tako da je to jedan od jako bitnih osnova za apelaciju, dalje aktivnosti zakonodavnog tijela”, navodi Kisić.

Uprkos ranijoj odluci Ustavnog suda, odluke u Federaciji nastavili su donositi krizni štabovi, a ne Parlament.