Kriza demokratije na Balkanu

Jedan novi oblik vladavine se širi Balkanom: autoritarno vođenje, nacionalističko argumentiranje, neoliberalno gospodarenje. Važan korektiv bi tu mogla biti Evropska unija. Ali, ona se mora dalje angažovati, piše Deutsche Welle.

Mnogi simptomi krize koje evropske demokratije aktualno proživljavaju su se već godinama na jugoistoku kontinenta razvile, izrazile i učvrstile: kriza demokratije u jugoistočnoj Evropi je za svakog vidljiva i “ideja liberalno-demokratskog konsenzusa više ne postoji”, kaže Florian Bieber, profesor pri Centru za studije o jugoistočnoj Evropi Univerziteta u Grazu.

Ta kriza, međutim, nije posljedica akutne depresije, već se ona razvila tokom jednog dugog negativnog procesa, ističe Michael Hein, profesor Humboldt Univerziteta u Berlinu. Hein je analizirao više statistika i indikatora koji mjere demokratiju prema različitim parametrima: razvojnim, socijalnim i parametrima vladavine prava. Svugdje se vidi ista tendencija: sve zemlje jugoistočne Evrope, s izuzetkom Kosova, i to neovisno od toga jesu li članice EU-a ili ne, zabilježile su u proteklih deset godina konstantni trend pada. To se tiče objektivnog pogoršanja. Ali i u slučaju subjektivnih parametara, poput povjerenja građana u parlamente i institucije društva, pokazuje se ista tendencija.

Među državama regije koje još nisu članice Evropske unije ili, kao u slučaju Hrvatske, koje su tek kratko članice, krizu demokratije prati jedna principijelnija kriza vrijednosti i orijentacije. I u toj konfuziji jaki lideri pružaju jak oslonac – često jednostavnim, iz nacionalne historije izvedenim porukama. I nacionalizam spaja zajednice pod vodstvom, doduše, demokratski izabranih, ali vođa koje djeluju autokratski, navodi Bieber.

Novi oblik vladanja na Balkanu

Tako se u zemljama Zapadnog Balkana proširio jedan novi oblik vladavine: autoritarno vladati, nacionalistički argumentirati, neoliberalno gospodariti, navodi Vedran Džihić, profesor politologije iz Beča.

Političare koji tako agiraju odlikuje jedan “nevjerovatni pragmatizam moći” i oni se ponašaju po uzoru na turskog predsjednika Erdogana, dodaje Džihić. Demokratija je, dodaje on, onda samo još sredstvo za postizanje cilja, ali ona sama nije cilj. Ti političari demokratske instrumente koriste i istovremeno ih de facto stavljaju izvan snage.

Tako je, primjerice, srbijanski premijer Aleksandar Vučić prototip političara koji djeluje “mesijanski i narcisoidno”, kaže Džihić.

Biračima se sugerira da je za rješavanje krize potrebna snažna ruka, dodaje taj bečki profesor, pa tako preko jednog lidera nastaje monopolizacija moći, a državne institucije se praktično stavljaju izvan snage. Taj sistem funkcionira i zbog toga što se stalno zaziva nacionalna kriza.

To važi i za ekonomsku politiku u okviru koje se birače s retorikom tipa: “Ja ću to uspjeti, ja ću to uraditi”, zavarava da se uspijeva postići ekonomski rast u kojem mogu participirati, a u stvarnosti od te klijentelske politike profitiraju ekonomski samo uski krugovi vlasti, pojašnjava Vedran Džihić.

Evropska unija mora ostati angažovana oko Zapadnog Balkana

Ali, Džihić je ipak uvjeren u to da postoji mogućnost kojom bi se probilo tu negativnu tendenciju i autokratske strukture koje se učvršćuju.

Važno bi bilo da se ljudi brane protiv očitih nepravilnosti, poručuje Džihić, navodeći da je to pokazao otpor gigantskom građevinskom projektu “Beograd na vodi”, kao i šarena revolucija protiv korupcije i zloporabe vlasti u Makedoniji.

No, takvim civilno-društvenim pokretima je potrebno više podrške, kaže Džihić, navodeći kao najnoviji primjer prosvjede u Rumuniji koji, kako kaže, pokazuju kako jedno civilno društvo koje se budi može prisiliti vladu na povratak principima vladavine prava.

Džihić zahtijeva da se sklopi više “alijansi sa slobodarskim i demokratskim snagama”, ali ujedno naglašava da je protiv rastuće koncentracije medija koji se nalaze u rukama političkih elita potrebno hrabrosti, konstruktivnosti i civilnih oblika otpora.

U podršci civilnom društvu i neovisnim medijima i Natasha Wunsch vidi mogućnosti za probijanjem anti-demokratskih tendencija. Ta politologinja sa Univerziteta u Zürichu se žali na “jasno odvraćanje od pozitivne EU-naklonosti” u zemljama Zapadnog Balkana. Ona ističe da koraci unazad na polju demokratiziranja i kočenje daljnjeg proširenja Evropske unije jedno drugo ojačavaju i dodaje kako je koncept integracije kroz demokratizaciju postao opsoletan, jer su evropeizacija i demokratizacija tih zemalja odvojeni jedno od drugog.

Evropska unija, zahtijeva Wunsch, mora eksplicitno izreći opomene u slučaju kršenja demokratskih principa i istovremeno izgraditi mehanizme za unaprjeđenje demokrazije i civilnog društva. Programima razmjene i obrazovanje bi, smatra Wunsch, mogla ponovno nastati pozitivna cjelokupna slika napretka demokratizacije i evropske integracije.

Za dva polja – tako glasi složna ocjena stručnjaka – potrebno je posebna opservacija: vladavina prva i medijske slobode. Na tim poljima se mogu zabilježiti najozbiljniji razvoji u pogrešnom smjeru, i na tim poljima se moraju brzo i odrješito definirati prijestupi te pokrenuti pozitivne mjere podrške i promicanja, poručuju stručnjaci.

Inače će se, ističu, zemlje jugoistočne Europe dodatno udaljiti od evropske vrijednosne zajednice, a članstvo u EU-u će postati nedostižno.