Humanitarna katastrofa: Sarajevske lekcije za Gazu pod totalnom blokadom

Bolnice bez struje i vode, grad bez plina i sa neredovnim isporukama hrane. U takvim okolnostima više stotina hiljada građana Sarajeva je provelo 1425 dana opsade, tokom koje je preko 10.000 osoba ubijeno, a grad razoren.

Humanitarna katastrofa glavnog grada Bosne i Hercegovine urezala se u sjećanje globalne javnosti kao posljedica prve opsada na tlu Evrope nakon Drugog svjetskog rata. Slike tog višegodišnjeg košmara vraćaju se u sjećanje ponovo ovih dana kada Gaza, prostor u kom živi četiri do pet puta više ljudi nego u ratnom Sarajevu, klizi ka humanitarnoj katastrofi.

Nakon što je Izrael 10. oktobra kao odgovor na napad Hamasa najavio “potpunu blokadu” Gaze, 2,2 miliona osoba moglo bi ostati bez hrane, vode i osnovnih potrepština, uključujući i medicinske zalihe, dok je struje već nestalo.

Poruke straha i neizvjesnosti iz Gaze

“Strašno smo uplašeni”, kaže doktor Azmi Mequat. Ovaj Palestinac sa državljanstvom Rumunije, javio se iz Gaze za rumunski servis Radija Slobodna Evropa (RSE). U opkoljenoj teritoriji živi sa suprugom i troje djece.

“Ovdje u Gazi nemamo bunker, nemamo podrume, nemamo ništa, ostajemo u stanu. Teško je, bombardiraju i desno i lijevo, voda dođe i nestane, svjetla od danas nema”, kaže doktor Mequat u trenutku u kom svijet obilazi informacija da je Izrael je dao rok od 24 sata za 1,1 milion osoba da napuste sjever Gaze i presele se na jug te teoritorije.

Geoffery Nice, nekadašnji tužilac u Haškom sudu gdje su izrečene kazne glavnokomandujućima za zločine počinjene u ratovima na tlu bivše Jugoslavije, sugriše da se ne prave poređenja.

Naročito, kako navodi u intervjuu za RSE, što u slučaju trenutnih događanja u Gazi vidi elemente na koje se može odgovoriti i pozitivno i negativno. Tako konstatuje da Izraelu ne treba sporiti pravo da pokuša vratiti taoci, baš kao što se ne može opravdati bilo kakav potez koji bi vodio ka odmazdi nad nedužnim civilima.

“Stoga mislim da je beskorisno i nije nužno razumno tražiti podršku na osnovu drugih slučajeva koju mogu imati sličnosti, ali su neizbježno različiti”, kaže Nice u odgovoru na pitanje o eventualnim sličnostima između događaja koje svjetska javnost trenutno posmatra u Gazi, sa zlodjelima koja su pratila jugoslovenske ratove.

Šta stoji u haškim presudama?

Zločini nad civilima putem uskraćivanja osnovnih uslova za život, pominje se u barem dvije presude za događaje u Sarajevu koje su izrečene u Haškom tribunalu. Jedna od njih je i presuda izrečena Ratku Mladiću.

“Teškoće koje su ljudi Sarajeva pretrpjeli su bile značajne; rutinski su im nedostajale osnovne potrepštine kao što su hrana, voda, plin i struja. Natjerani su da žive u stanju stalne nevolje”, navodi se u presudi Mladiću, bivšem komandantu Vojske Republike Srpske, osuđenom, između ostalog, i zbog terorisanje civila tokom opsade Sarajeva.

Između ostalih za navedena djela Mladić je osuđen na doživotnu robiju.

Florence Hartmann, bila je angažovana kao porparolka suda u Hagu. Upoznala je do detalja praksu tog međunarodnog tribunala kojeg su osnovale Ujedinjene nacije (UN), o čemu je napisala i knjigu. Oslonjena na to znanje, obazrivo pravi poređenje između iskustva Sarajeva prije skoro trideset godina i današnjeg stanja u Gazi.

“Pravo zaštite civilnog stanovništva osnovno, fundamentalno pravo koje je razvijeno tokom 20. vijeka, kroz Ženevsku konvenciju i pravila ratovanja”, navodi Hartmann, ali i napominje da je “sa druge strane legitimno pravo na odbranu”, na koju se poziva Izrael.

Uz to, dodaje ova sagovornica, mora se na umu imati i priroda Hamasa, radikalnog pokreta označenog kao teroristički od većeg dijela zapadne međunarodne zajednice, koji Gazom upravlja od 2007. godine.

“Hamas koji je za Izrael legitimni vojni cilj organizovao se u gusto naseljenom području i koristi civile kao živi štit. Tu je situacija komplikovana pogotovo ako znamo da je i Izrael u više navrata prekršio međunarodne zabrane neselektivnih napada.”

Sjećanje na ‘neselektivne napade’

Doktor Edin Edo Jaganjac, kao ljekar sarajevske ratne bolnice, dobro pamti iskustvo “neslektivnih napada”.

Pod granatama, bez vode i struje, u bolnici u kojoj je od 14 spratova bilo moguće kretati se na svega dva, kaže Jaganjac, nauči se koliko su bitni struja i voda za život i lječenje.

“Naš epidemiolog Željko Ler, koji do dan-danas živi u Sarajevu, nam je pravio u bočicama kapi za oči od rastvora hlora. Naspemo iz kanistera čašu vode i kapnemo jednu kap hlora, čekamo minutu i tek onda je popijemo. Inače bi smo se razboljeli. Svi smo imali svoju bočicu u čepu ili u vitrini i onda smo je koristili”, sjeća se ljekar koji je o svom iskustvu lječenja ranjene djevojčice u opsadi napisao knjigu “Sarajevska princeza”, najprodavanjije izdanje u Češkoj iz 2015. gdje Jaganjac danas živi i radi.

“Problem je kad je tek nestalo struje, pa onda odjednom nestalo i nafte”, sjeća se dalje ovaj ljekar, i opisuje da su neki pacijenti umirali upravo zbog katastrofalnih uslova lečenja.

“Mašine su disale za pacijente koji su trajno uspavani i ne mogu da se probude. Jednom je na Koševu bilo osam takvih bolesnika, a došli su novi pacijenti, za njih nije imao ko da diše.”

U takvim slučajevima, za njih dišu baloni koje pritišću radnici bolnice koji taj posao ne mogu raditi dugo.

“Onda se desilo da, pošto su došli novi povrijeđeni, nije imao ko da zamijeni bolničare koji su otišli do operativne sale, i svih osam pacijenata je umrlo”, ispričao nam je Jaganjac.

Gaza pod opštim udarom

Više od 37.000 žena u narednom periodu je u riziku da se porodi bez struje ili medicinskih potrepština u Gazi, kažu iz palestinskog Udruženja za planiranje i zaštitu porodica.

“Ne znamo šta će se dogoditi sa tim ženama i njihovom novorođenom djecom”, dodaje Ammal Awadallah, izvršna direktorica Udruženja, nekoliko dana nakon što je Izrael pokrenuo napad na Gazu sa mora, kopna i vazduha, akciji koja je usledila nakon najsmrtonosnijih napada koje su izveli militanti grupe Hamas.

U napadima militanata Hamasa u Izraelu ubijeno je više od 1.300 ljudi među kojima je bilo 247 vojnika. U izraelskom odgovoru vazdušnim i artiljerijskim udarima ubijeno 1.530 ljudi u Gazi.

U pojasu Gaze dugom 40 kilometara i širokom deset, površine oko 365 kvadratnih kilometara gdje živi više od dva miliona ljudi, već je poginulo više od 400 djece, kako su saopštile UN.

Inače, po podacima UN-a, oko polovine stanovništva Gaze su maloljetnici.

Bombardovanja ne prestaju, a kopnena izraelska invazija se ne isključuje. Ukoliko se sukob nastavi bez poštovanja pravila ratovanja prije svega definisanih u Ženevskoj konvenciji, strah da će ljudska tragedija rasti, iz dana u dan sve je veći.

Šta stoji u Ženevskoj konvenciji i Rezoluciji UN-a?

Ženevska konvencija kaže da je izgladnjivanje civila zabranjeno kao metoda rata.

“Zabranjeno je napadati, uništavati, uklanjati ili činiti beskorisnim predmete koji su neophodni za preživljavanje civilnog stanovništva,” stoji u članu 54. Ženevske konvencije. Dodaje se da se zabrana odnosi bez obzira da li je motiv da se izgladne civili ili da ih se natjera da se presele.

Rezolucija Ujedinjenih nacija 2417 iz 2018. godine osuđuje izgladnjivanje civila kao metod ratovanja i nezakonito uskraćivanje humanitarnog pristupa civilnom stanovništvu.

Rezolucija, koju je Vijeće sigurnosti jednoglasno usvojilo nakon sastanka na kojem se govorilo o zaštiti civila u oružanom sukobu, također potiče države da sprovedu istrage o kršenjima međunarodnog humanitarnog prava “u vezi s korištenjem izgladnjivanja civila kao metode ratovanja, uključujući nezakonito uskraćivanje humanitarne pomoći civilnom stanovništvu u oružanom sukobu.”