Francuski krajnji desničari kod Dodika – veze s Putinom i Orbanom, ksenofobija i podržavanje separatizma

Uprkos zvaničnom stavu Evropske unije o proslavi neustavnog Dana Republike Srpske, dvoje francuskih europarlamentaraca pridružilo se slavlju dijeleći svečanu tribinu sa osuđenim ratnim zločincem i ruskim ambasadorom. To nije prvi put da ovi članovi krajnje desničarske francuske partije daju podršku proruskim separatističkim oblastima ili političarima, navedeno je u analizi BIRN-a.

Jedna od svečanih zvanica pred kojima su pripadnici specijalne jedinice policije Republike Srpske, marširajući ulicom, u Banjaluci 9. januara uzvikivali kako će se boriti “za krst” bio je i francuski krajnje desničarski političar Thierry Mariani. Ovaj europarlamentarac je istaknuti član krajnje desničarske partije u Francuskoj koja zastupa odbranu kršćanskih vrijednosti od islama i migranata u Evropi.

Tribinu je dijelio s ruskim ambasadorom u Bosni i Hercegovini, osuđenim ratnim zločincem ali i optuženikom za državni udar u Crnoj Gori.

Mariani je proslavi neustavnog Dana Republike Srpske prisustvovao na poziv člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorada Dodika zajedno s grupom francuskih desničara – još jednim članom EU Parlamenta Herveom Juvinom, Andreom Kotarcem, članom i Celine Porquet, sekretarkom partije Rassemblement National u Ardècheu. Ali umjesto u zgradi Predsjedništva, Dodik je goste iz Francuske 8. januara primio u zgradi Vlade Republike Srpske u Banjaluci.

Porquet je na svom Twitter nalogu objavila slike sa sastanka na kojima gosti iz Francuske stoje uz kartu Republike Srpske koja uključuje i Disktrikt Brčko te tekst u kojem se objašnjava da su u posjetu stigli zbog mira i “odbrane identiteta naroda”.

Dok je Delegacija Evropske unije u BiH upozoravala da se radi o proslavi neustavnog praznika, oni su u Banjaluci bili jedini gosti neke od zemalja Zapadne Evrope.

Prema Ivani Stradner, stručnjakinji za Istočnu Evropu pri American Entreprise Institutu u Washingtonu, razlog za odaziv Dodikovom pozivu leži u činjenici da ultradesničarske strukture u Evropi s njim dijele slične vrijednosti.

“One su zasnovane na promociji nacionalizma, izolacionizma i ksenofobije. Podrška konzervativnih lidera u Republici Srpskoj u vrijeme kada zemlji prijeti secesija, daje legitimitet da podrška ne dolazi samo od Kine ili Rusije već i iz Evrope, što to je veoma bitno imajući u vidu da je pristupanje Evropskoj uniji jedan od prioriteta BiH”, kaže Stradner.

Osim zajedničkih ideoloških pogleda, Dodik i francuski desničari imaju slično divljenje prema Rusiji i predsjedniku Vladimiru Putinu, njegovoj okupaciji ukrajinskih teritorija, otpor prema multikulturalnim društvima i migrantima.

Na videu iz Banjaluke dan prije proslave 9. januara Kotarac je BiH nazvao uporištem selefizma u Evropi.

“Ako je 1990.-ih BiH uvozila džihadiste, danas može biti ‘izvoznik’ džihadista u Evropi po broju stanovnika”, kazao je on.

Takvi se narativi nerijetko mogu čuti od Dodika, ali i rukovodstva u Republici Srpskoj.

Stavovi o EU u BiH

Mariani, vjerovatno politički najmoćniji među francuskim gostima, bliski je savjetnik Marine Le Pen, liderke ultradesničarske partije Rassemblement National (RN) i krajnje desničarske kandidatkinje za predsjednicu Francuske, koja, po posljednjoj anketi lista Politico, ima podršku građana od 17 posto, drugu po veličini iza podrške Emmanuelu Macronu od 25 posto.

Mariani, Porquet, Juvin i Kotarac u Vladi Republike Srpske. Foto: Twitter profil Porquet

Mariani je i delegat u Evropskom parlamentu i potpredsjednik nevladine organizacije “Francusko-ruski dijalog”, čiji je počasni predsjednik Vladimir Jakunin, bliski povjerilac Vladimira Putina. Mariani je u više navrata boravio u Moskvi i na Krimu nakon ruske aneksije 2014. godine.

Tokom nedavne rasprave o situaciji u Ukrajini, on je kazao kako je “tražio koju je to teritoriju Ukrajine okupirala Rusija, ali uzalud”, dodajući kako su građani Krima većinski odlučili da se pridruže Rusiji.

U aprilu 2016. godine bio je glavna snaga iza rezolucije francuskog parlamenta prema Evropskoj uniji, a koja je zahtijevala ukidanje sankcija Rusiji zbog aneksije Krima. Iste godine pozdravio je pobjedu Donalda Trumpa na izborima za predsjednika SAD-a, nazvavši to “trijumfom demokratije”.

Njegov stav o Bosni i Hercegovini mogao se opipati prije nekoliko mjeseci. Tokom rasprave o političkoj situaciji u BiH u novembru 2021. godine, Mariani je kazao kako je Evropska unija ponižena u BiH, ali da vidi “rješenje”.

“Samo emancipirana politika Sjedinjenih Američkih Država i povratak pravednom i balansiranom odnosu sa Srbijom može spriječiti požar”, kazao je Mariani.

Richard Kraemer iz Centra za evropske vrijednosti i sigurnosnu politiku u Češkoj, stručnjak za Tursku i Balkan, smatra kako Mariani ima utjecaj u stranci Le Pen i zato kaže kako njegova perspektiva vanjske politike treba biti pod budnim okom u slučaju da jednog dana dobije poziciju s koje je može realizirati.

“S obzirom na Marianijevu veliku rusofiliju, njegova politika se ne razlikuje previše od one Viktora Orbana. Ako RN dobije izbore, on je dovoljno utjecajan da sebi osigura ključnu poziciju u gradnji vanjske politike. Ako se to desi, očekujem zdravice u salonima Budimpešte i Moskve”, kazao je Kraemer.

Predsjednički izbori u Francuskoj zakazani su za 10. april 2022. godine.

Mariani je svečanu tribinu dijelio s ruskim ambasadorom u BiH, ali i Vinkom Pandurevićem, nekadašnjim oficirom Vojske Republike Srpske (VRS) osuđenim u Haagu na 13 godina zatvora zbog zločina u Srebrenici, te Bratislavom Dikićem, bivšim šefom Žandarmerije Srbije koji je u Crnoj Gori, zajedno s više osoba, među kojima su i dva ruska državljanina, optužen u predmetu “Državni udar”.

Nermina Trbonja, doktorantica Instituta za društvene i političke nauke Univerziteta Nanterre La Defense u Parizu, Marianija smatra oportunistom, podsjećajući na njegove promjene stranaka s različitim ideologijama.

“Bio je uz [Jacquesa] Chiraca, uz [Nicolasa] Sarkozyja i sada je došao do Le Pen”, kaže Trbonja, koja je objasnila kako Mariani oko sebe ima saradnike koji nisu “obični desničari”.

„On iza sebe ima dva čovjeka koji su ultraekstremna desnica”, kaže ona navodeći Philippea Vardona i Frédérica Boccalettija.

Verdon je osnivač zabranjene krajnje desničarske grupe “Generacija identiteta”.

Ona podsjeća na medijske izvještaje o Marianijevim finansijskim vezama sa investicijskionim fondom kojg je osnovao Konstantin Malofeev. On se smatra bliskim saradnikom Putina i nalazi se na američkoj listi sankcionisanih zbog svoje podrške otcjepljenju ukrajinskih teritorija. Mariani je negirao takve veze, priznajući samo da poznaje Malofeeva.

Rusija koristi isti metod širom Evrope za kooptiranje lidera, kaže Stradner.

“Ne treba zaboraviti da je ruska banka dala kredit partiji Marine Le Pen”, kaže ona.

Kako piše Washington Post, 2014. godine je Prva češko-ruska banka sa sjedištem u Moskvi posudila partiji Marine Le Pen više od devet miliona eura jer niti jedna domaća banka nije htjela kreditirati tadašnju nasljednicu i kćerku kontroverznog Jean-Marie Le Pena. Banka je u međuvremenu propala, a plaćanje rata je postalo problematično za Le Pen.

Povezanost s Putinom

Iako je novac došao iz Moskve, Le Pen nije čest gost na istoku. Barem ne toliko kao Dodikovi gosti koji su, prema pisanju medija Politico i Euobserver, specijaliziranih za izvještavanje o EU temama, zbog problematičnog političkog predstavljanja prilikom putovanja dospjeli na crnu listu Evropskog parlamenta. Prilikom jednog od brojnih putovanja na okupirani Krim, piše Euobserver, Mariani i Juvin predstavljali su se kao posmatrači na parlamentarnim izborima u Rusiji u septembru 2021. godine.

Također, kako je pisala ukrajinska organizacija za zaštitu ljudskih prava Kharkiv Human Rights Protection Group, Mariani je bio dio ekipe pozvane da na istom poluotoku 2020. posmatraju referendum o izmjenama Ustava Rusije, koje su naposljetku Putinu omogućile ostanak na poziciji predsjednika do 2036. godine. Mariani je za RIA Novosti tada rekao da je referendum organizovan na najvišem demokratskom nivou, što je drugačiji stav od nezavisnih međunarodnih organizacija koje prate ovakve procese.

Za Marianija, trećeg najmoćnijeg čovjeka RN-a, država na koju se desničari trebaju ugledati je i Mađarska Viktora Orbana.

“Viktor Orban je tačno ono što i mi moramo učiniti”, rekao je Mariani u razgovoru za RTL 2019. godine.

Kraemer misli da to nije slučajno, šaljivo rekavši “s kim si takav si”, ali pri tome jasno ističe razliku između Budimpešte i Moskve.

“Putinova Rusija je svjetska sila, a Mađarska nije, bez obzira koliko Orban mislio drugačije. Njegova Mađarska traži saveznike koji se klanjaju Putinu, ovome se to sviđa i to čini njegove poslušnike poput Orbana i Dodika jako sretnim”, objasnio je Kraemer.

Orban je nedavno posjetio Banjaluku kako bi dao podršku Dodiku. Nedugo nakon te posjete Orban je, govoreći o BiH, izjavio kako je “ključno pitanje kako da riješimo sigurnost jedne zemlje u kojoj živi dva miliona muslimana”.

Stradner kaže da je, u razumijevanju ulogu Mađarske, važno napomenuti da se moskovska vojna strategija najviše oslanja na informaciono ratovanje.

“Ta vrsta asimetričnog ratovanja omogućava Rusiji da kroz informacioni prostor širi vijesti koje polarizuju društvo gdje narod gubi vjeru u demokratiju i institucije. Najbolji način za ostvarivanje ovog cilja za Rusiju bio je ulazak u konzervativne partije u Evropi. Orban je samo jedan od ruskih ‘projekata’ koji urušavaju stabilnost Evrope kroz promovisanje autokratskih vrijednosti Moskve. Također, Orban pomaže Rusiji tako što svojom retorikom, kao i djelima, pokazuje da Evropska unija nije unitarna u svojim odlukama”, navodi Stradner.

Juvin, koji je na podiju 9. januara stajao nedaleko od Marianija, potpredsjednik je think-tank organizacije “Geopragma”. Nicolas Lebourg, stručnjak za desnicu, historičar sa Univerziteta u Montpellieru i jedan od autora knjige “Far-Right Politics in Europe”, u svom je članku o francuskoj desnici u ruskoj orbiti, “Geopragmu” okarakterisao kao prorusku asocijaciju. Jedna od današnjih liderki ovog think-tanka je Caroline Galactéros, koja je za list Cera kritikovala “cinizam” koji je vladao u nekim državama tokom rata u Bosni i Hercegovini a koji se ticao “prava naroda na samoopredjeljenje”.

Izdvaja se njegova posjeta forumu u Moldaviji 2018. na kojem je, kako piše South Poverty Law Center, učestvovalo više evropskih desničara i kršćanskih fundamentalista i gdje je Juvin govorio o problemu migranata. Juvin je kazao kako su “nomadi zbrinuti, a bijeli čovjek u svom domu i sa svojom porodicom može samo čekati nestanak”.

Također, za Le Figaro je u jednom intervjuu iz 2014. godine pričao o “različitosti civilizacija” koje zbog toga ”trebaju živjeti odvojeno”.

Slično je govorio i Dodik kada je 2020. godine za Tanjug kazao da je, kada je riječ o migrantima, u pitanju “jedna vrsta civilizacijske okupacije hrišćanskog svijeta, a ne humana priča”.

Treći gost Milorada Dodika bio je Andrea Kotarac, koji sa očeve strane vuče porijeklo iz Srbije. Kritičar je NATO saveza, a došao je u fokus francuskih medija kada je 2019. godine prisustvovao Ekonomskom forumu na Jalti na Krimu, zajedno sa Marianijem. Događaj na Krimu organizirala je Vlada Republike Krim, a nedugo nakon njihovog boravka na Krimu, Kotarac će postati član partije Marine Le Pen.

“Ne slažem se s Marianijem (Thierry) i Maréchalom o mnogim temama. Ali o odbrani nacionalnog suvereniteta i potrebi za savezništvom s Rusijom, slažem se. Došao sam reći da dio francuske ljevice ne smatra Rusiju neprijateljem, upravo suprotno”, rekao je Kotarac povodom posjete Jalti.

Na Forumu su učestvovali i drugi predstavnici partija evropske desnice kao što su njemački AfD i austrijski FPO.

I za njega su migracije i islam u Evropi važan faktor za dolazak u Banjaluku. Prilikom boravka u BiH, Kotarac je ispred zgrade Vlade Republike Srpske snimio video u kojem je govorio o BiH kao lijepoj zemlji koja je na raskrsnici i suočava se sa velikim brojem migranata. Naveo je da je tu zbog mira ali da postoji opasnost da BiH izvozi džihadiste iz BiH, što je stav sličan i njegovom političkom protivniku, sadašnjem predsjedniku Francuske Emmanuelu Macronu da je BiH zbog džihadista “tempirana bomba”.

U maju 2018. godine Kotarac je bio u istočnoj Ukrajini, u Donbasu, gdje se sastao s tadašnjim liderom proruske regije Aleksandrom Zaharčenkom, koji je kasnije u augustu 2018. ubijen u bombaškom napadu. S Marianijem je bio u posjeti Siriji, u dijelu pod kontrolom Bašara al-Asada, čiji režim uživa podršku Ruske Federacije.

Kraemer navodi da, imajući u vidu politički put Kotarca od ekološkog socijaliste do prvaka krajnje desnice, čini se da on još uvijek pronalazi svoj pogled na svijet i želi snažno da pokaže kako je “pravi vjernik”.

Želje i mogućnosti

Kraemer postavlja pitanje da li se stavovi krajnjih desničara koji su posjetili Republiku Srpsku podudaraju s geopolitičkim stavom RN-a prema Zapadnom Balkanu.

“Niti jedan koji sam ja čuo ne ide dalje od druženja sa onima koji žele biti autoritativni lideri“, kaže Kraemer i dodaje da svi navedeni Dodikovi gosti imaju malo toga zajedničkog s Bosnom i Hercegovinom, ali da pomoću situacije u BiH jednostavno grade svoju ultranacionalističku i desničarsku “ličnu kartu”.

Trbonja smatra da Dodik ima puno više moći nego njegovi gosti, ali adut koji imaju jeste da su Francuzi i da su članovi desničarske partije u Evropskom parlamentu.

Ono što njemu treba jeste da pokaže da on ima međunarodnu podršku, objašnjava ona.

“S druge strane, najbitnije je da razumijemo da se zapravo radi o ljudima koji se bave mutnim stvarima u ekonomskom svijetu i kojima je to najjača niša. Svi oni imaju afere s Rusijom”, rekla je Trbonja dodavši kako Le Pen danas nije moćna kao 2015. godine, ali da djelovanje ovih krajnjih desničara i dalje predstavlja problem.

Stradner kaže kako je jako važno napomenuti da Putinovo moćno oružje nije samo investiranje u desnicu, već i u ljevicu.

“Odličan primjer je Jean-Luc Melenchon, koji je u januaru izjavio da Francuska treba da ode iz NATO-a. Urušavanje kredibilnosti NATO-a je također važan element ruske politike, i na sreću Moskve, ima onih i u desnom i lijevom političkom spektru koji to podržavaju (…) Kako možete da računate na podršku Francuske u proširivanju ovog vojnog saveza na Balkanu?”, nastavlja Stradner.

Glasnogovornik Dodikovog SNSD-a Radovan Kovačević nije odgovorio na upit BIRN-a BiH o posjeti francuskih desničara. Mariani, Juvin, Kotarac i Porquet nisu odgovorili na pitanja upućena putem Twittera, gdje su aktivni, niti na e-mail upite o gostovanju u Banjaluci.