CCI: Životni standard stagnira, a dug, siromaštvo i korupcija raste

Centri civilnih inicijativa (CCI) predstavili su obuhvatan izvještaj „Stanje nacije“ koji daje precizan pregled efekata reformi u BiH u posljednje dvije godine, tj. od donošenja Reformske agende i to po njenim oblastima: javne finansije, poslovna klima, tržište rada, socijalna i penziona politika, javna uprava i vladavina prava, te uticaj svega pobrojanog na životni standard građana.

Provedba mjera Reformske agende nije dovoljno efikasna na svim nivoima vlasti, pa je tako do februara 2018. godine, na državnom nivou realizovano 64%, u Federaciji BiH svega 46% dok je bolje stanje u Republici Srpskoj gdje je usvojeno 70% agende. To znači da je u 2017. i prva dva mjeseca 2018. godine u institucijama BiH usvojene samo četiri mjera, a na nivou entiteta ukupno 18 mjera.

Neki od pozitivnih pokazatelja koje se mogu konstatovati su rast BDP-a, umanjenje duga koji trenutno iznosi 39% BDP-a, pad nezaposlenosti od 4% od donošenja agende, rast pokrivenosti uvoza izvozom za 3%, te nastavak rasta industrijske proiozvodnje.

Ostali pokazatelji nisu pozitivni. U oblasti javnih finansija, stanje u vezi sa javnim dugom je pokazalo da iako dug iznosi 39%, javni dug u RS-u je gotovo dvostruko veći od duga u FBiH, i još uvijek je blizu EU limita od 60% BDP-a, čime se podriva fiskalna održivost entiteta, ali i cijele države.

Dug prema komercijalnim bankama, kojeg prave entitetske vlade, na kraju 2017. godine iznosio je dvije milijarde i 225 miliona KM, što je rast zaduženosti od 70 miliona KM za godinu dana. Ukupna zaduženost po stanovniku iznosi 3.316 KM, pri čemu je zaduženost per capita u Republici Srpskoj viša za oko 50% u odnosu na drugi entitet.

Prema najnovijim globalnom rangiranju Svjetskog ekonomskog foruma (Indeks konkurentnosti) i Svjetske banke (Lakoća poslovanja), unazad dvije godine nema značajnih promjena u pogledu poslovnog ambijenta u BiH. Zemlja se nalazi na 103. (Svjetski ekonomski forum) odnosno 86. (Svjetska banka) poziciji od 150 rangiranih država svijeta, pri čemu je to najlošija pozicija neke evropske zemlje. U prilog čega govore podaci o direktnim stranim ulaganjima. U trećem kvartalu 2017.godine, direktna strana ulaganja iznose tek 237 miliona KM odnosno 0,78% BDP-a, što je vrlo skroman rezultat u odnosu na zemlje regije.

Siva ekonomija i dalje predstavlja ogroman problem u BiH i prema najnovijim relevantnim procjenama iznosi oko 25% BDP-a ili 7,5 milijardi KM, pa su, pored drugih društvenih gubitaka, samo poreski gubici zbog sive ekonomije preko 3 milijarde KM.

Od donošenja agende zaustavljen je negativni trend na tržištu rada, a stopa nezaposlenosti je umanjena za 4%. Izraženo u apsolutnim brojevima, od donošenja Agende, registriranih zaposlenih u cijeloj BiH je više za oko 41.000, a na evidencijama nezaposlenih manje je oko 61.159 ljudi.

Opterećenja na rad i poslovanje nisu umanjena, uprkos tome što je to bila jedna od glavnih intencija

Reformske agende. Za tri godine godine, neto plate su porasle za 4,35%, a penzije za 1,69% (oba entiteta).

Blizu dvije prosječne plate ili četiri prosječne penzije potrebne su za jednu potrošačku korpu.

U 2017. dva od tri penzionera, tj. 66% penzionera prima penziju ispod 330 KM, a preko tri četvrtine penzionera ima penziju nižu od 500 KM. Čak 98% penzionera prima penziju nižu od 800 KM , što pokazuje potpuno jasnu socijalnu sliku društva. Penzioni sistem u oba entiteta je trajno destabiliziran i neodrživ bez budžetskih dotacija ili zaduživanja. Tokom posljednjih 5 godina, odnos broja penzionera i broja zaposlenih nije se promjenio ni za promil, što znači da uporedo s rastom zaposlenih raste i broj penzionera.

Suprotno deklarativnim stavovima vlada u BiH, procenat zaposlenih u javnoj upravi u FBiH, umanjen je za 1,18%, a u RS za 1,03%, što je u oba slučaja beznačajno, jer ne ukazuje na uspjeh vladinih mjera poput moratorijuma na nova zapošljavanja u državnoj službi ili široj javnoj upravi. Više od četvrtine uposlenih su na budžetu, a više od četvrtine svih budžeta troši se na plate. Procenat uposlenih u javnoj upravi najviši je u Evropi, pri čemu je ovaj udio u FBiH 25.33%, a u RS 24.51%.

Vrijednost poreskog duga u BiH iznosi enormnih 4,28 milijardi KM! Vrijednost duga po osnovu direktnih poreza (PDV, carine, akcize) iznosi 774 milion KM. Vrijednost duga po osnovu direktnih poreza u Federaciji BiH (porez na plate, doprinosi, takse itd.), iznosi dvije milijarde i 352 miliona KM, a u Republici Srpskoj jednu milijardu i 156 milion KM. Najveći dužnici po osnovu neizmirenih javnih prihoda su javna preduzeća ili kompanije s državnim (su)vlasništvom, te javne institucije. Poreski dug, primarno javnih preduzeća, ugrožava penzioni i zdravstveni sistem, te proizvodi deficit.

Borbe protiv korupcije gotovo da uopšte nema i ona nastavlja da buja. Rang BiH u Indeksu percepcije korupcije Transparency International-a, tokom posljednje godine, se dodatno pogoršao za 8 pozicija (sa 83. na 91. mjesto), pa je sada BiH ubjedljivo najlošije rangirana država regiona.

Zbog svega navedenog, reformama se mora pristupiti mnogo odgovornije, transparentnije, obuhvatnije, i ciljano na životni standard građana, a ne na selektivno ispunjavanje uslova. Reforme moraju bit usmjerene ka suzbijanju sive ekonomije, enormne javne potrošnje i zaduživanja, uspostavljanju nezavisnog i efikasnog pravosuđa, te konačna reforma javne uprave. Fokus reformi mora biti prebačen na jačanje institucija, jednakost pred zakonom i depolitizaciju javnog sektora, zaključeno je na predstavljanju izvještaja Stanje nacije.