BIRN pokrenuo bazu podataka o masovnim grobnicama iz ratova u bivšoj Jugoslaviji

Balkanska istraživačka mreža (BIRN) je 3. juna pokrenula prvu sveobuhvatnu, interaktivnu bazu podataka o masovnim grobnicama iz ratova 1990-ih u bivšoj Jugoslaviji, pružajući novi uvid u najveće operacije prikrivanja ratnih zločina u Evropi nakon Drugog svjetskog rata.

Baza podataka Bitter Land pruža informacije na tri jezika (engleski, bosanski/hrvatski/srpski i albanski) o lokacijama masovnih grobnica iz ratova u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i na Kosovu, o broju žrtava identifikovanih nakon ekshumacija, daje uvid u arhivske izveštaje i fotografije, kao i detalje povezane sa sudskim predmetima i presudama, izjave svjedoka i druge resurse.

Baza se predstavlja uoči 8. juna, kada je zakazano izricanje konačne presude bivšem komandantu Vojske Republike Srpske (VRS) Ratku Mladiću, koji se tereti za odgovornost za zločine tokom sukoba u Bosni i Hercegovini, nakon kojih su, u cilju njihovog prikrivanja, iskopavane masovne grobnice.

Cilj BIRN-a je da predstavi činjenične podatke kako bi se pomoglo u suzbijanju kontinuiranog selektivnog negiranja zločina i historijskog revizionizma o ratovima iz 1990-ih.

“Jedan od glavnih fokusa bilo je stvaranje izvora informacija i podataka zasnovanih na činjenicama o jednim od najvećih sistematskih zataškavanja ratnih zločina u novijoj historiji”, rekla je Nejra Mulaomerović, koja je zajedno s regionalnom direktoricom BIRN-a Marijom Ristić kreirala ovaj projekat.

“Ova baza podataka također predstavlja napor da se podstakne proces memorijalizacije pružanjem značajnog broja resursa i upotrebom novih tehnologija da se pokaže trenutno stanje ovih lokacija”, dodala je ona.

Baza podataka naglašava nedostatak strateških napora memorijalizacije i nudi videosnimke napravljene dronom i fotografije trenutnog stanja masovnih grobnica, a u nekim slučajevima i trodimenzionalne modele ovih lokacija, od kojih su brojne zanemarene, bez ikakve oznake koja bi ukazala da se tu nalazi mjesto ratnog zločina.

Baza podataka je namijenjena novinarima, istraživačima, studentima, organizacijama civilnog društva i, što je najvažnije, porodicama žrtava rata s ograničenim resursima za pristup sudskim spisima, arhivama i informacijama u vezi s masovnim grobnicama u regiji.

Krajem 2020. i početkom 2021. godine BIRN je posjetio i dokumentovao više od 60 lokacija masovnih grobnica.

Većina njih koji se nalaze u bazi podataka locirane su na neoznačenim poljima, divljim deponijama za smeće, pored javnih puteva ili na imanju privatnih kompanija. U nekim su slučajevima lokacije skrivene novoizgrađenim naseljima.

Prvo istraživanje za ovu bazu podataka bazirano je na 42 najveće masovne grobnice u bivšoj Jugoslaviji koje su sadržavale više od 100 tijela. U drugoj fazi istraživanja BIRN će mapirati grobnice u kojima je bilo ukopano između 50 i 100 tijela, dok će se u trećoj fazi mapirati preostale lokacije.

Najveća masovna grobnica u regionu pronađena je u Srbiji, u policijskom centru za obuku u beogradskom predgrađu Batajnica, u kojoj su pronađeni posmrtni ostaci 744 kosovska Albanca.

U Bosni i Hercegovini, najveće masovne grobnice otkrivene su oko Zvornika, Srebrenice i Prijedora, gdje su ukopana tijela civila bošnjačke nacionalnosti. Jedna od najvećih masovnih grobnica u Hrvatskoj otkrivena je u blizini farme Ovčara kod Vukovara, u kojoj su pronađeni posmrtni ostaci 200 ljudi.

U ratovima u bivšoj Jugoslaviji život je izgubilo više od 130.000 ljudi, a 40.000 je nestalo. Do danas su pronađeni posmrtni ostaci oko 28.000 osoba u više od 1.500 skrivenih grobnica, od kojih je samo u Bosni i Hercegovini otkriveno oko 1.000.

Kao izvore za bazu podataka, BIRN je koristio forenzičke izvještaje Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), izjave svjedoka na sudu, arhivske satelitske snimke, te dokumente, istraživačke radove, svjedočenja i snimke iz arhive vijesti iz različitih izvora.

BIRN je također koristio podatke MKSJ-a, Instituta za nestale osobe Bosne i Hercegovine (INO BiH), Međunarodne komisije za nestale osobe (ICMP), Međunarodnog komiteta Crvenog krsta i drugih organizacija koje su bile uključene u proces ekshumacije i identifikacije žrtava.

Baza podataka pruža širok uvid u ubistva i operacije prikrivanja koje su uslijedile nakon njih – od kojih su mnoga, iako je prošlo više od dvije decenije nakon završetka ratova, ostala nekažnjena.