Vuković: Treba da težimo ravnopravnosti polova u filmskoj industriji

Filmska teoretičarka i autorica Vesi Vuković nagrađena je za priču “Heroj iz Arene” na “Sajmu istinitih priča” Sarajevo Film Festivala. Priča govori o onima čiji su najdraži nestali ili su ubijeni za vrijeme Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji. Hrvatski književnik i novinar Arene Marino Zurl tokom desetak godina objavljivao je priče i fotografije o nestalima, spajao rastavljene porodice.

Govoreći o njenom značaju u današnjem vremenu Vesi Vuković je u razgovoru za Fenu kazala da u post-jugoslovenskom vremenu kad je istorijski revizionizam česta pojava i kad se po kolaboracionistima nazivaju ulice, a heroji antifašističkog pokreta i antifašističkih, humanih vrijednosti bivaju zaboravljeni, potrebno je pričati priče poput “Heroja iz Arene”.

Vuković pojašnjava da je Marino Zurl, novinar koji je radio za časopis Arena, uz pomoć kolumne “Arena traži vaše najmilije” štampane između 1963. i 1971., pomogao da 163 ljudi pronađe svoje porodice (ukoliko je iko od njih preživio Drugi svjetski rat), porodične istorije, porodične tragedije i svoje identitete.

– Ljudi kojima je Marino Zurl nesebično vratio ime i prezime, dakle identitet, u vrijeme kad DNK analiza nije postojala, kao djeca su preživjeli koncentracione logore u Drugom svjetskom ratu. Neke od njih spasila je Diana Budisavljević. Često su bili suviše mali da bi zapamtili svoje ime, ime roditelja i ime sela. Često su bili sputani potisnutim, traumatičnim sjećanjima. A često se njihovo ime, napisano na kartonu obješenom oko vrata, izgubilo prilikom dugog transporta vozovima iz koncentracionog logora. Ili bi ga ta gladna djeca pojela. Dvije decenije poslije Drugog svjetskog rata, Marino Zurl pomaže ovoj djeci, tada već odraslim ljudima, da pronađu najmilije. Ovakav altruističan čin ne smije biti zaboravljen. Ovom prilikom zahvalila bih Jovani Blanuši (iz producentske kuće Next Game iz Beograda) što je predložila ideju za ovu priču, koju sam dalje razvila i po kojoj ću snimiti dokumentarni film – kazala je, zahvalivši se i Friedrich Ebert Stiftung Dialogue South East Europe, Sarajevo Film Festivalu, kao i Obala Art Centru.

Vuković je istakla da film o Marinu Zurlu ujedno predstavlja i borbu za memoriju, za sjećanje na čovjeka koji je nažalost u današnje vrijeme zaboravljen, a koji zaslužuje da ga zapamtimo.

– Bilo bi lijepo da se neka ulica zove po njemu. Ovakva priča može nas podsjetiti da postoje nesebična, altruistična djela, za dobrobit drugih, koja nisu motivisana ličnim interesom. Da postoje ljudi poput Marina Zurla koji upravo zbog tih nesebičnih djela koja vraćaju vjeru u ljude, zaslužuju da ih se sjećamo i da nam budu uzori – podvukla je filmska autorica i teoretičarka filma Vesi Vuković.

Doktorirala je s temom Jugoslovenski novi film (1961-1972) i predstave ženskih likova u filmovima u tom periodu.

– Žene su često bile sporedni likovi i često su bile izložene nekom obliku psiho-fizičkog nasilja. Nerijetko, žena je bila i simbol jugoslovenske nacije u filmovima, koja je i kao taj simbol izložena nasilju, da bi se naglasio i ilustrovao neki oblik nepravde i političke kritike – smatra Vuković.

Govoreći o tome koliko su filmovi tada bili u skladu s vremenom a koliko je bilo riječ o patrijahalnom muškom rediteljskom pogledu, njen je stav da filmovi nisu nužno odraz stvarnosti, već da konstruišu stvarnost.

– Na primjer, u vrijeme socijalizma, kad su jugoslovenske žene bile podstaknule da se emancipuju putem rada, da se uključe u radnu snagu i kad je broj zaposlenih žena bio sve više u porastu, jugoslovenski filmovi su, snimljeni iz perspektive muških režisera, često predstavljali radno mjesto kao opasno za žene i rad kao nešto što im ne donosi ekonomsku emancipaciju već ih izlaže neprijatnosti, silovanju, nasilju, i samoubistvu – podvukla je.

U osvrtu na činjenicu da današnja kinematografija sve više postaje kinematografija autorica, rediteljica, scenaristica, Vesi Vuković navodi da su u bivšoj Jugoslaviji režiserke dugometražnih igranih filmova bile malobrojne i moguće ih je bilo nabrojati na prste jedne ruke: Vesna Ljubić, Suada Kapić, Gordana Boškov, Sofija ‘Soja’ Jovanović i Marija Marić. Vuković primjećuje spor, ali uzlazni trend u broju režiserki u svijetu, kao i u bosanskohercegovačkoj savremenoj kinematografiji, u kojoj režiserke zauzimaju značajno i prominentno mjesto.

To, smatra Vuković, utiče i na pristup ženskom likovima u bh. kinematografiji.

– Film koji režira žena ne garantuje feministički pristup ženskim likovima, ali je značajna predispozicija. Što više žena bude režiralo filmove, više će biti predstavljena ženska perspektiva, sa fokusom na ženske likove. Na primjer, izdvojila bih filmove “Take me Somewhere Nice” (2019) Ene Sendijarević i “Balada” (2022) Aide Begić. Oba filma režirale su žene i oba filma imaju kompleksne glavne junakinje – istakla je.

Govoreći koliko današnji film pozitivno progovara o ženskoj samostalnosti, prisutnosti u javnom i svakom drugom prostoru, Vuković kaže da je to rijetko.

– Ali svaki film na tu temu, poput ova dva navedena savremena filma koje su režirale žene, značajan je korak naprijed u odnosu na predstave žena u prošlosti (iz perspektive muških režisera), koje su u toku filma ‘kažnjene’ za svoju emancipaciju – podvukla je.

Komentirajući konzumente filmskih sadržaja i njihovu spremnost da se suoče sa ženskim likovima koji nisi žrtve, Vuković smatra da dok god konzumenti filmskog sadržaja nastavljaju da gaje patrijarhalnu svijest, dotle će se proizvoditi filmovi koji ponavljaju obrazac žene kao žrtve.

– Predstava žene kao žrtve i dalje je učestala, ali, kao što smo vidjeli iz gore navedenih primjera, npr. u “Take me Somewhere Nice” (Ena Sendijarević, 2019) filmovi koji predstavljaju emancipovane ženske likove (koji ne završe kao žrtve) jesu malobrojni, ali itekako postoje – podvukla je ona.

Filmska teoretičarka i autorica Vesi Vuković zaključuje u razgovoru za Fenu da je dug put ka postizanju ravnopravnosti polova u filmskoj industriji.

Vuković je doktorirala u oblasti filmskih studija i vizuelne kulture na Univerzitetu u Antverpenu u Belgiji. Članica je ViDi (Visual and Digital Cultures Research Center), kao i A* (Antwerp Gender and Sexuality Studies Network), Univerziteta u Antverpenu. Magistrirala (MA) je na Kjoto univerzitetu umjetnosti i dizajna u Japanu. Naučne radove objavljivala je u međunarodnim akademskim časopisima, kao što su Studies in Eastern European Cinema, Apparatus: Film, Media and Digital Cultures of Central and Eastern Europe, Images: The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication, kao i u knjizi Balkan Cinema and the Great Wars: Our Story, za što je dobila posebno priznanje aa takmičenju za nagradu za najbolji akademski članak Američkog udruženja SCMS (American Society for Cinema and Media Studies Central/East/South European Cinemas).

Njen umjetnički portfolio sastoji se od kratkih filmova koje je režirala i za koje je napisala scenario. Godine 2011. učestvovala je na Berlinale talent kampusu (Berlinale Talents) na festivalu u Berlinu i programu Sarajevo Talents Sarajevo Film Festivala, sa filmom “Shikaku”urađenim u Japanu. Film je 2010. nagrađen Specijalnom nagradom za balansiranu upotrebu evropskog i japanskog senzibiliteta u građenju slike ljubavi i na Dukafest međunarodnom studentskom filmskom festivalu, održanom u Banja Luci.