Na Drini ćuprija
Jevrejka unijela duh u višegradsku kasabu
Jedini bosanskohercegovački nobelovac Lotiku je znao lično i družio se s njom
Lotika, glavni ženski lik romana Ive Andrića Na Drini ćuprija nije fikcija, nego stvarna ličnost koja je 58 godina živjela u Višegradu. Za nju kažu da je bila prototip poslovne žene. Jedini bosanskohercegovački nobelovac Lotiku je znao lično i družio se s njom, iše Radio Slobodna Evropa.
“Radi se o Loti Celermajer, poljskoj Jevrejki koja je zajedno sa svojom sestrom Deborom i Adelaidom i sa zetom Abrahamom Cilerom 1880. doselila u Višegrad“, kaže profesorica srpskog jezika i književnosti Divna Vasić.
Sam Andrić je isticao da je poznavao neke od svojih književnih junaka, sa nekima se družio ili je za njihove sudbine doznao iz priča sugrađana. Posebno je za njega bio interesantan život Lotike – prve poslovne žene u Višegradu.
“Tako da je on iskoristio lik Loti Celermajer, prve poslovne žene u Višegradu kao prototip za lik svoje junakinje Lotike, koja je i glavni ženski lik u romanu Na Drini ćuprija. Tako je stvorio jedan od najupečatljivijih likova u našoj književnosti, ženskih likova, lik prve poslovne žene koja je po svemu vjesnik jednog novog doba, jedne evropske žene, koja je unijela evropski duh u višegradsku kasabu, odnosno varoš”, kaže Vasićeva.
Nije bilo lako voditi hotel i nositi se sa problemima lokalnih kasabalija. Preduzimljiva i mudra Jevrejka, brzo je shvatila navike i psihologiju ljudi uskog i skučenog vidokruga. Svoj način poslovanja prilagodila je ovdašnjim uslovima samo sa jednim ciljem – kako ostvariti zaradu.
“Zgrada je, sazidana, hotel je sazidan 1891. godine, prvi vlasnik je bila sarajevska tvrtka Franjo Čelina. Zabilježeno je, da je Lotikina porodica hotel od njih kupila 1905. godine i uknjižila i od tada su oni stvarni vlasnici hotela. Karakteristično je i to da je ovo prvi hotel u istočnoj Bosni, da je imao dvije sale. Jedna sala za ekstra – cimer goste, znači razdvojeni su bili gosti. U toj Sali koja je bila za ekstra goste bili su oficiri, inženjeri, uticajni poslovni ljudi tog doba višegradske čaršije, a u drugoj sali okupljali su se obični gosti, manje platežne moći.
Njena poslovna deviza je bila – nema skandala!
Ivo Andrić, opisijući Lotiku kao ženu koja je radila do premorenosti, istakao je da je bila mudra i čovječna, koja ne misli na sebe, nesebična, grabežljiva, lijepa i zavodljiva, praznila je džepove kasabalijskim sevdalijama.
Bila je od onih čuvenih žena koje upravljaju velikim porodicama.
Umor i slom došli su u isto vrijeme kada i društvene promjene. Aneksionom krizom, počinje urušavanje svih pređašnjih vrijednosti, hotel je slabo radio a dugovi se gomilali.
“Naime, već sa aneksionom krizom i tim nekim novim vremenima koja se javljaju pred Prvi svjetski rat, javlja se i nelojalna konkurencija. Otvaraju se drugi restorani, objekti, otvara se prva stidna kuća, kako Andrić kaže, pod topolama, koja je imala muziku uživo, koja je imala igračice i to sve odvlači Lotikine goste. U međuvremenu dolazi i do početka Prvog svjetskog rata, granatiranja ćuprije, oštećenja hotela tako da je ona i u poslovnom i u zdravstvenom smislu doživjela potpuni krah”, navodi Vasićeva.
Poslednja Jevrejka u Višegradu Bukica Romano, za svoga života je pričala kako je Lotikina sestričina Helena, nakon Drugog svjetskog rata od sve imovine iz hotela uspjela sačuvati jedino klavir. Ne znajući šta će s njim, poklonila ga je Domu kulture. Danas ovaj umjetnički eksponat oplemenjuje prostor Turističke organizacije Višegrada.
“Poslije smrti Lotike, ovaj pijanino su naslijedile njene sestričine, koji je kasnije dodijeljen KUD-u Višegrad. I tako se iznenada našao u prostorijma današnjeg Doma kulture, negdje u podrumu zaboravljen u mraku.
Direktor Doma kulture je prilikom sređivanja svojih prostorija, slučajno naišao na njega i vidio da je to, prema pričanju ljudi koji su poznavali život tog perioda između dva svjetska rata, vidjeli da je to taj pianino i tako da je ponovo ugledao svjetlost dana u Domu kulture. Mi iz Turističe organzacije želimo da on bude predmet interesovanja, da se može da pogleda i zbog toga smo ga i postavili u ove prostorije samo sa jednim ciljem, da bude dostupan onim koji su zainteseovani da ga pogledaju”, pojašnjava direktorica TO Višegrada Olivera Todorović.
Po svemu je bila posebna. Na kraju, ova poslovna žena, savremenih shvatanja, ostaje bez nade i utjehe. Na nizbrdici života, ona samo vidi “poslednji luk mosta na slaboj mesečini”.
