Istoričari u Srbiji na nogama: Gimnazijalci uče najgore o susjedima
Učenici trećeg razreda gimnazije u Srbiji uče da su Crnogorci neiskreni i “da Srbiju vole po potrebi”, da je Balkan kmet Evrope, a preci današnjih Bošnjaka “poturčenjaci gori od Osmanlija”. O tamnijoj strani srpske istorije gotovo da neće ni čuti, ukoliko istoriju uče iz udžbenika autora Radoša Ljušića, poznatog istoričara i bivšeg direktora JP “Službeni glasnik”, piše beogradski list Blic.
Blic navodi da iz ove Ljušićeve knjige, koja očito obiluje stereotipima i neprimjerenim sadržajima o susjednim državama i manjinama u Srbiji, đaci uče već 10 godina, uz odobrenje Ministarstva prosvjete. Taj udžbenik iz istorije izdat je 2007. godine, u vrijeme kada je ministar prosvjete bio Zoran Lončar, a ovaj sadržaj nisu doveli u pitanje ni njegovi nasljednici.
A šta sve piše u Ljušićevom udžbeniku analizirao je istoričar Aleksandar R. Miletić, koji je na tu temu objavio tekst na sajtu “www.internetbilten.com”. Miletić za “Blic” navodi da takvu učestalost etničkih diskvalifikacija i uvreda ne nalazimo ni u udžbenicima istorije iz Miloševićevog vremena.
– Ne znam kako je Ministarstvo prosvjete odobrilo takav udžbenik. To mogu znati samo ministri prosvjete i nadležni službenicima ministarstva koji su bili na dužnosti posljednjih 10 godina. Iznenađuje da se udžbenik koji je postavljen protiv “globalističke Evrope” i koji je u tolikoj mjeri opterećen negativnim stereotipima i uvredljivim konstatacijama o nesrpskim etničkim zajednicama pojavio u jeku procesa evropskih integracija Srbije – kaže on.
“Blic” u nastavku navodi citate iz Ljušićeve knjige i komentare njegovog kolege Miletića:
1. U udžbeniku piše da su “Crnogorci dio srpskog naroda – etničko porijeklo im je srpsko”. Ljušić dalje navodi: “Pravoslavlje, Rusija i Srbija, tri su bitna činioca u povijesti Crne Gore. Crnogorci su se kleli u sva tri, ali nikada iskreno, već prema potrebama”.
2. On se u svojoj knjizi osvrće i na albansku represiju, a u kontekstu objašnjavanja teškog položaja srpskog stanovništva u tzv. Staroj Srbiji. Za Albance koristi uvredljiv izraz “šiptarski feudalci”.
3. Neke opservacije vezane za Muslimane-Bošnjake su bez ikakve potrebe stavljene u udžbenik, pritom iz najnepristojnijeg repertoara međuetničkih stereotipa na Balkanu: “O Turcima je u svijesti balkanskih naroda ostala negativna predstava, uz rijetke izuzetke, a još gora o svojim sunarodnicima koji su primili islam, i kao konvertiti morali da dokazuju svoju pravovjernost”.
4. Mada je Srbija zvanično kandidat za članstvo u EU, Ljušić se negativno odredio i prema Evropi i Rimokatoličkoj crkvi. On u udžebniku navodi: “Čak i u globalistički uređenoj Evropi, prije svega, u Rimokatoličkoj crkvi, ako i nema velikih pobornika privrženih ideji o samostalnim balkanskim državama, nema ni velikih zagovornika o Turskoj kao dijelu porodice evropskih naroda (EU). Ta podijeljena mišljenja čine da se Balkan osjeća kmetom Evrope”.
5. “Beograd je kao i godinu ranije bio ljudska kasapnica, gnijezdo užasa i strahota, jedinstveno mjesto u svijetu gdje su mučenici nabijeni na kolje razgovarali sa svojim ukućanima”. Ovom iracionalnom i sugestivnom ilustracijom Ljušić oslikava stanje u Srbiji nakon propasti Hadži-Prodanove bune 1814. Srpski narod prikazuje ili u patetičnom herojskom kontekstu ili u prenaglašenom kontekstu žrtve turskog nasilja, a u isto vrijeme prešućuju se pogromi protiv muslimanskog gradskog stanovništva počinjene od strane srpskih ustanika u 1807. godini.
6. U dijelu koji se bavi ratom 1876-78. nema ni pomena o protjerivanju albanskog stanovništva iz Topličkog okruga i drugih prisajedinjenih oblasti, a ovaj događaj prema mišljenju istoričara kasnije je imao ogroman demografski i politički značaj po prilike na Kosovu, gdje su se ove izbjeglice preselile. Oko 49.000 etničkih Albanaca, koji su prije rata činili apsolutnu većinu na prostoru budućeg kuršumlijskog i prokupačkog sreza, zajedno sa još oko 22.000 muslimana drugog etničkog porijekla bili su protjerani nakon konflikta ili su se povukli sa turskom vojskom za vrijeme vojnih operacija. Priliv ogorčenih izbjeglica-muhadžira iz Toplice na Kosovo znatno je pogoršao situaciju u kojoj je tamo živjelo srpsko stanovništvo.
7. Pretke današnjih Bošnjaka muslimanske vjeroispovijesti Ljušić rutinski kvalifikuje kao “konvertite” ili “poturčenjake”. Na jednom mjestu u udžbeniku stoji: “Memoaristi s početka 19. vijeka bilježe da su ti muslimani, poturčenjaci, bili gori i nesnosniji raji od Osmanlija, pravih Turaka”. Na drugom mjestu hvali stav Srpske pravoslavne crkve “koja je, u najboljoj namjeri, braneći pravoslavlje imala negativan odnos prema preverenom dijelu svog naroda”.
8. Ljušić je u udžbeniku preuzeo citat ruskog slaviste Aleksandra F. Giljferdina, koji piše da su bosanski Sloveni “primali islam iz materijalnih pobuda”, a da su kasnije postali pretjerano revnosni u novoj vjeri: “Renegat postaje nehotice fanatikom svoje nove religije samo da bi pred samim sobom opravdao svoje otpadništvo”.
9. U čitavom udžbeniku nema ni jedne afirmativne konstatacije u odnosu na susjedne narode ili etničke i religijske manjine. Kada su Mađari u pitanju, mali prilog o nacionalnoj igri čardaš predstavlja jedini podatak koji nije imao neku negativnu konotaciju.
“Blic” je pozvao autora udžbenika Radoša Ljušića, ali on je odbio da odgovori na njihova pitanja, uz napomenu da ne daje izjave za njihov list. Na ovu temu kontaktirali su i Ministarstvo prosvjete, ali odgovor nisu dobili.
Njemačka “šampion” u sučavanju sa zločnima
U udžbenicima istorije u Srbiji se generalno selektivno i nekritički predstavljaju događaji iz prošlosti, a đaci iz Srbije najčešće nisu do kraja upoznati sa zločinima koje je počinio srpski narod, piše Blic.
Istoričar Miletić, koji je i izvršni direktor Centra za istorijske studije i dijalog, navodi da u domenu predstavljanja sadržaja nacionalne istorije generalno postoji problem jednostranog i etnocentričnog pristupa prošlosti, ali da se u udžbenicima, izuzev Ljušićevog, ne nailazi se na prisustvo negativnih i uvredljivih izraza o “drugom”.
I u drugim balkanskim državama, prije svega zemljama bivše SFRJ, postoji problem suočavanja sa sopstvenim zločinima, pa se i u istorijskim udžbenicima uglavnom jednostrano i nekritički proučavaju događaji iz nacionalne istorije. Za razliku od njih, velike države, ne samo u udžbenicima, već i u TV emisijama, suočavaju se zločinima koje su počinili u prošlosti.
Tu je “šampion” Njemačka, koja je 60-ih godina prošlog vijeka počela da preispituje svoju prošlost.
– Svakako da su njemačko društvo i njemačka akademska zajednica pokazali najzreliji primjer društva koje kritički preispituje sopstvenu prošlost. U Francuskoj i Velikoj Britaniji postoji izrazita tendencija da se kritički sagledaju zločini počinjeni u vrijeme njihove kolonijalne prošlosti. Tamošnje vlasti čak finansiraju podizanje memorijala na mjestima zločina prema domorodačkom stanovništvu – kaže Miletić.
Vlast ključna za odnose prema prošlosti
U postkomunističkim i postsocijalističkim državama situacija je nešto drugačija, a odnos prema sopstvenoj istoriji mijenja se u zavisnosti od toga ko je na vlasti.
– U susjednoj Hrvatskoj odigravala se zanimljiva dinamika u vrijeme smjenjivanja konzervativnog HDZ-a sa vlasti, kada je dolazilo do otvorenijeg pristupanja pitanju ustaških uzločina i generalno NDH. Slična dinamika dešavala se u Poljskoj prilikom smjene liberalnijih i konzervativnijih vlasti kada su patriotski i građanski koncept nastave istorije smjenjivani u zvaničnom kurikulumu. Žestoka javna polemika otvorila se u Slovačkoj kada se pojavio skandalozni udžbenik Milana Đurice 1995/97. U javnoj debati angažovale su se vodeće nacionalne institucije, a udžbenik je na kraju bio povučen iz upotrebe – ističe on.
Miletić dodaje da u Srbiji nema ni javne debate, a nema ni ove zanimljive dinamike koja bi bila podstaknuta odozgo, iz vrhova političke vlasti.
– Ministarstvo prosvjete je trenutno u rukama partije koja je barem deklarativno ljevičarska. Očekujemo da nadležni ministar u duhu najplemenitijih ideala ljevice pokrene proceduru za preispitivanje upotrebe ovog udžbenika u našim školama – navodi ovaj istoričar za Blic.
