“Eko toplane”: Građanima skupo i loše grijanje privatniku milioni iz gradskog budžeta

Banjalučke “Eko toplane” doo, firmi koja je u većinskom privatnom vlasništvu, grad Banjaluka je u protekle dvije godine uplatio najamnje 7 miliona maraka subvencija. Za manje od polovine tog novca, tvrde stručnjaci, grad je mogao postati većinski vlasnik tog preduzeća. U međuvremenu, vlasnička struktura firme se mijenja, a da grad niko i ne pita. Tako je “IEE Technology” kao većinski privatni vlasnik dio svog udjela prenio na svoju “kćerku firmu”, piše Impuls portal.

Od silnih subvencija građani za to nisu dobili ništa, osim visokih računa za loše grijanje. Zato je znatno povećana dobit privatnika, većinskog suvlasnika “Eko Toplana” doo.

Grad koji je vlasnik blizu 49 % “Eko Toplana” je dobio novu “rupu bez dna” koja stalno traži nove subvencije. Privatni partner, kompanija “IEE Technology” jedina je na sigurnom dobitku.

Tako je prošlu godinu završio s prihodom od 7 290 280 konvertibilnih maraka. Pa i pored velikih rashoda, zarada ovog preduzeća iznosila je nešto više od milion maraka.

Ovdje treba napomenuti da je riječ o firmi čiji je ukupni kapital procijenjen na 7 119 578 KM. Približno koliko i subvencije koje je grad uplatio “Eko Toplanama”. Ekonomisti, kažu da je lako izračunati da je grad za oko tri miliona maraka mogao preuzeti većinski paket u toplani i na taj način prestati presipati novac u džepove privatnika.

Umjesto toga, grad se sada suočava s još jednim izazovom. U vlasničkoj strukturi “Eko Toplana” pojavio se i treći partner. Riječ je o firmi „IEE Energy Plus“, koju su osnovali većinski vlasnici kompanije „IEE Technology“ Na novoosnovanu firmu, firma „majka“ prenijela je vlasništvo nad 12,76 % udjela “Eko Toplana”.

To u praksi znači da iako s najvećim udjelom u vlasništvu, grad Banjaluka i dalje neće imati kontrolni paket u Eko toplani, ali će zato imati dodatni pritisak da daje nove subvencije, pozivajući se na logiku po kojoj najveći partner treba najviše i da ulaže. Gradsku vlast, međutim, to kao i da ne interesuje. Razmatra nove zahtjeve za subvencije “Eko Toplanama”.

Kako (ne) treba

Nakon kraha “stare” toplane, koja i danas postoji, iako ne grije grad, a duguje više od 80 miliona KM, banjalučka gradska vlast je 2017. godine odlučila da, uz pomoć strateškog partnera, osnuje novo preduzeće: “Eko Toplane”.

Cilj je bio da grad više ne plaća visoke subvencije prezaduženoj gradskoj toplani. Rezultat je da Banjaluka danas ima dvije toplane, skupo i nestabilno daljinsko grijanje i toplovodni sistem koji guta milione maraka iz gradskog budžeta. Ti milioni završavaju dijelom u bankama za otplatu nagomilanih dugova, a dijelom u firmi, koja je u većinskom privatnom vlasništvu.

Većinski vlasnik ove “nove toplane” je privatna firma “IEE Technology d. o. o.”, članica moćne Elnos grupe. Elnos grupu, internacionalnu elektroenergetsku kompaniju koja je u vlasništvu porodice Torbica, neki izvori dovode u vezu s Dodikovim SNSD-om.

Presudni motiv za osnivanje “Eko toplana” bio je da to preduzeće bude ekonomski održivo. Istina, njegovim osnivanjem nije “ispario” dug stare toplane, koji grad redovno servisira, ali se računalo da bar nova toplana neće musti gradski budžet. Ispostavilo se, međutim, da ta računica ne pije vodu.

U protekle 2 godine iz budžeta grada Banjaluke “Eko Toplane” su na ime subvencija i grantova, dobile 7 miliona KM. Uz to, grijanje je prošle sezone poskupilo za 23 odsto, a korisnici računaju da su “dobro prošli”, jer je prvobitni zahtjev “Eko toplana” bio da se cijena digne za čak 60 odsto.

I to nije sve. Nedavno je gradu poslat novi zahtjev: ili još 4 miliona pomoći iz budžeta ili novo poskupljenje.

Pošto godišnje izdvaja 4 miliona maraka za otplatu dugova stare toplane, računica pokazuje da će u ovoj godini, uz već tražene subvencije, grad za grijanje iskeširati najmanje 8 miliona maraka.

Paprene cijene za nesigurno grijanje

Ni to ne bi bio problem da su građani zadovoljni. Ali sve su prilike da nije tako.
Banjalučani grijanje plaćaju cijele godine, po cijeni od skoro dvije marke po kvadratu, što znači da uz Prijedor, Banjaluka ima najskuplje gradsko grijanje u Republici Srpskoj.

Paprena cijena, a i činjenica da zbog dotrajalog toplovodnog sistema, izgrađenog prije 50 godina, usred zime čitava naselja danima ostaju bez grijanja, mnoge je Banjalučane navelo da se isključe s toplane.

Pošto grijanje za stan od 60 kvadrata košta više od 1400 KM godišnje, jeftinije je grijati se na struju.

Iz “Eko Toplana” poručuju da je ove godine, do kraja maja, 140 korisnika podnijelo zahtjev za isključenje, a lani su u istom periodu isključenje tražila 202 potrošača. Navode da je na gradsko grijanje priključeno 20 365 korisnika, što znači da toplana grije više od 60 000 Banjalučana.

U odgovoru na pitanja Impuls portala, iz “Eko Toplana” upozoravaju da zgrade, koje koriste daljinsko grijanje, nisu elektroenergetski projektovane za grijanje na struju. Zato uključivanje grijalica i elektro radijatora, može dovesti do požara što se, tvrde, “već dešavalo tokom prethodnih godina”.
Nema se, a dobit povećana 58 puta.

Iako je grijanje sve skuplje, a izdvajanja iz gradskog budžeta za ovu namjenu sve izdašnija, “Eko Toplane” bilježe rapidan pad dobiti. “Eko Toplane” su 2019. imale dobit veću od million KM, ali je ona na kraju 2022. spala na svega 127 763 KM. Dakle, da nije bilo miliona koje su upumpali građani Banjaluke kroz budžet, “Eko Toplane” bi godinu završile u debelom minusu i tako nastavile “slavnu” tradiciju stare toplane.

Istovremeno, dobit većinskog vlasnika “Eko Toplana”, privatnog preduzeća “IEE Technology” je porasla 58 puta. Prema podacima APIF-a, “IEE Technology” je 2019. imala skromnih 12 937 KM dobiti, da bi poslovnu 2022. završila u plusu od 761 848 KM.

Na ove nelogičnosti je ukazao Milko Grmuša, odbornik PDP-a u Skupštini grada Banjaluke. On tvrdi da je grad, kad je već “upumpavao” novac u “Eko Toplane”, trebalo da traži povećanje svog vlasničkog udjela u ovom preduzeću.

Podsjećamo, “Eko Toplane” su 2017. osnovane kao d. o. o. u kojem “IEE Technology”, koji se tada zvao “IEE d. o. o”, ima 52,7 odsto, a grad Banjaluka, kao manjinski partner, 47,3 odsto vlasništva.
Grad je u ovaj poduhvat uložio oko 15,6 miliona KM, a “IEE d. o. o.” oko 16,3 miliona KM.

-Da je grad 7 miliona KM, koliko je do sada dao “Eko Toplanama”, uložio kao svoj dio u osnovnom kapitalu, sada bi imao 58 odsto vlasništva u toj firmi. Ali, grad nije povećavao sopstveni kapital u “Eko toplanama”, nego je “džabe” poklanjao novac građana privatnoj firmi – smatra Grmuša.
Uz to, dodaje Grmuša, “IEE Technology” je prema javno dostupnim podacima pobijedio na 4 tendera, koja je raspisao grad Banjaluka i po tom osnovu dobio poslove izgradnje i sanacije vrelovoda, vrijedne više od 1,8 miliona KM.

Sve po zakonu i ugovoru

Milko Grmuša je 5. aprila tražio sazivanje vanredne tematske sjednice Skupštine grada, kako bi se pretreslo poslovanje “Eko Toplana”. Od tada su prošla skoro 2 mjeseca, a na njegov zahtjev nije odgovorio ni gradonačelnik, a ni skupštinsko rukovodstvo.

I u Gradskoj upravi i u preduzeću “Eko Toplane” tvrde da ništa od navedenog ne ukazuje na prelivanje javnog novca u privatni džep.

Subvencije za grijanje su neminovne, tvrde u Gradskoj upravi, kako bi se izbjeglo enormno povećanje cijena.

-Električna energija je poskupila za više od 200 odsto, što iznosi 2 miliona KM na godišnjem nivou. Drvna sječka, na koju se grije grad, poskupila je sa 100 na 150 KM po toni, što iznosi 5 miliona KM na godišnjem nivou. Grad nema zakonsku mogućnost da traži da osnivač daje svoj kapital za pokrivanje gubitaka, a sve to znači da je subvencija data za poslovanje, a ne da se koristi kao osnivački kapital – navode iz Gradske uprave.

Dodaju da je nedavna promjena vlasničke strukture provedena u skladu sa zakonom i da ona ne utiče na udio grada u vlasništvu “Eko Toplana”, te da nema potrebe da se grad izjašnjava o tome.

I u “Eko Toplanama” tvrde da su subvencije od 2 miliona KM uplaćene da se nadoknadi razlika između ekonomske cijene grijanja i one koju plaćaju građani i da je izdvajanjem iz budžeta izbjegnuto veće poskupljenje za korisnike.

Što se tiče granta od 5 miliona KM, iz “Eko Toplana” navode da je to novac koji je ovo preduzeće već uložilo u rekonstrukciju toplovodne mreže, koja je “u katastrofalnom stanju”.

Distributivna mreža je, dodaju, isključivo vlasništvo grada, pa su i investicije ove vrste obaveza grada.
U Ugovoru o strateškom partnerstvu, kojim je osnovano preduzeće “Eko Toplane”, predviđena je mogućnost subvencija, a privatnom partneru je dato pravo da jednostrano raskine ugovor, ako grad ne izvrši obaveze po tom osnovu.

Šta kaže Igor Radojičić, a šta ekonomisti

Da je gradsko grijanje “noćna mora Banjaluke”, upozorio je još prije 7 godina tadašnji gradonačelnik Igor Radojičić.

Čim je zasjeo u gradonačelničku fotelju, dočekali su ga hladni radijatori i nezadovoljni, promrzli građani.

Gradska toplana je u novembru 2016. godine ušla u grijnu sezonu s 85 miliona maraka duga i bez ijedne marke za nabavku mazuta, a rezervoari su bili prazni.

Tada je procijenjeno da je sistem gradskog grijanja neodrživ: godišnje je bilo potrebno oko 10 miliona KM za nabavku mazuta, plus oko 5 miliona za neophodne popravke.

Rješenje je bilo da se po principu javno-privatnog partnerstva osnuje novo preduzeće, “Eko Toplane”, koje će Banjaluku grijati na novi energent: biomasu, odnosno drvnu sječku.

Za privatnog partnera je izabrano preduzeće “IEE d. o. o” iz Elnos grupe, jedino koje je na tender “dostavilo kompletnu dokumentaciju”.

Gradonačelnik Radojičić je u to doba bio potpredsjednik SNSD-a, a danas je lider Nezavisnog pokreta “Svojim putem”.

Radojičić danas kaže da je preduzeće “Eko toplane” osnovano da bi bilo saomoodrživo i da je, za njegovog mandata, tako i bilo.

-Grad je kao suvlasnik “Eko Toplana” imao profit i taj se novac slivao u budžet – kaže Radojičić.
Dodaje da ne može komentarisati šta se kasnije desilo i zbog čega se danas novac iz budžeta daje za “Eko Toplane”, jer kako kaže, “nema uvid u poslovanje”.

Uvid u poslovanje, zasigurno, imaju rukovodioci “IEE Technology”, nevjerovatno uspješne i profitabilne firme, koja je većinski vlasnik “Eko toplana”. Ali oni nisu odgovorili na pitanja Impuls portala.

Ćute i ekonomisti. Kontaktirali smo nekoliko stručnjaka, ali niko od njih nije bio spreman da javno govori o ovoj temi.

Ni iz Gradske uprave nisu odgovorili na pitanje zašto je aktuelni gradonačelnik Draško Stanivuković 2019. putem suda tražio dokumentaciju o poslovanju “Eko Toplana” i šta je ustanovio njegov Tim za reviziju, koji je tada istraživao rad ovog preduzeća.

Danas se plaća mazut iz 2010. godine

Stara toplana je već godinama u dugovima do guše, ali još uvijek postoji. Ima 18 zaposlenih, mada se bar prema tvrdnjama zvaničnika, od 2017. godine ne bavi svojom osnovnom djelatnošću: zagrijavanjem stanova i poslovnih objekata.
Iz Gradske uprave poručuju da je preduzeće “Toplana” d. o. o. naslijeđeno od prethodne administracije s dugovanjima od oko 80 miliona KM i da se iz budžeta grada svake godine izdvaja oko 4 miliona KM za otplatu tih dugova, za koje je grad bio garant.

-Nemoguće je likvidirati ovo preduzeće dok se ne izmire dugovanja, jer bi odlazak u stečaj i likvidacija ovog preduzeća ugrozio sistem grijanja. Uz to, “Eko Toplane” iznajmljuju od stare “Toplane” dvije kotlovnice, koje su vitalni dio sistema daljinskog grijanja – kažu u Gradskoj upravi.
Bivši gradonačelnik Igor Radojičić navodi još jedan razlog koji staru toplanu drži u životu.

-U slučaju ekstremnih hladnoća, od minus 20 ili više, grad bi se dogrijavao na mazut, dakle preko stare toplane. To se, doduše, posljednjih godina nije dešavalo, ali nikad se ne zna – kaže Radojičić.
On dodaje da grad, u stvari, danas otplaćuje mazut potrošen za grijanje 2010. godine.