Republika Srpska mijenja zakon za nove ruske investicije u gasu

Republika Srpska (RS) omogućiće distributerima prirodnog gasa da godinu dana rade bez dozvole i da pet godina mogu vršiti distribuciju gasa u ovom bosanskohercegovačkom entitetu, piše Radio Slobodna Evropa.

To je navedeno u najnovijim izmjenama Zakona o gasu, koji je 10. februara usvojen u Skupštini RS-a.

Ministar energetike i rudarstva u Vladi RS-a Petar Đokić, obrazlažući razloge donošenja Izmjena zakona, navodi da su one učinjene zbog primjedbi aktuelnih gasnih preduzeća u RS-u, te kako bi privukli nove investitore u ovaj energetski sektor.

“Sve to smo uradili sa ciljem da ovu oblast unaprijedimo i poboljšamo stanje u njoj, jer se u posljednje vrijeme pojavljuje sve više zainteresovanih investitora koji bi htjeli da budu gasni subjekti u Republici Srpskoj”, rekao je Đokić.

Pogoduje li se izmjenama zakona Gaspromu?

Izmjenama Zakona o gasu RS-a prvi put se uvodi pojam “komprimovani gas” i “operater postrojenja za komprimovanje prirodnog gasa”.

Komprimovanje gasa je proces kojim se prirodni gas izlaže pritisku od 250 bara gdje se smanjuje njegova zapremina u prostoru, pri čemu se omogućava lakši transport i skladištenje. Postrojenje za komprimovanje gasa već postoji u Zvorniku u okviru preduzeća za gasne projekte iz RS-a GAS RES.

Ovakvim izmjenama, kako tvrdi ekspert iz oblasti energetike Almir Bečarević, pogoduje se ruskom investitoru Gasprom (Gazprom), koji zajedno sa javnim preduzećem GAS RES planira izgradnju postrojenja za ukapljavanje prirodnog gasa u Zvorniku, na istoku BiH.

Prema njegovom mišljenju namjera entitetskih vlasti je da rade na omogućavanju ulaska kapitala ruskog Gasproma i stvaranje njihovog monopola na tržištu gasa u Bosni i Hercegovini (BiH).

“Taj zakon je predvidio biranje određenih pojmova i određenih rokova, ali sve između redova izgleda tako da se pruža pogodnost investitorima iz Ruske Federacije kako bi ušli na gasno tržište Republike Srpske i time, vrlo vjerovatno, uradili ono što je urađeno i u Srbiji, a to je potpuna privatizacija i potpuni monopol na samo ruski gas”, smatra Bečarević.

Iz Regulatorne komisije za energetiku RS-a nisu odgovorili na upit Radija Slobodna Evropa (RSE) da li su imali primjedbe na pomenute izmjene Zakona o gasu.

Razlog za izmjene Zakona u privlačenju investitora

Direktor preduzeća GAS RES Ljubo Glamočić kaže da je ovaj zakon posljedica određenih iskustava u primjeni Zakona o gasu koji je donesen 2018. godine i usklađen sa Trećim energetskim paketom.

“U prethodnim zakonima nije tretiran ovaj pojam komprimovani gas i nisu bile definisane određene nadležnosti u smislu regulatorne nadležnosti Regulatorne komisije RS-a. Uvođenjem ovog pojma u Zakon o gasu stvorene su pretpostavke da ta postrojenja budu pod nadležnosti Regulatorne komisije”, ističe Glamočić.

Istovremeno, ekonomista Zoran Pavlović smatra da je ovaj zakon uveo novi energent – komprimovani gas – u zakonsku sferu.

“To sve može izgledati kao monopolska pozicija nekog investitora, ali u ovom slučaju se radi o jednom potpuno novom energentu za koji ne postoji postojeća oprema koja bi se ugrađivala u automobile, kamione, autobuse. Ona se mora nabavljati od drugih proizvođača. Za ovaj energent nema nikakvih iskustava i poznavanja”, ističe Pavlović.

BiH nema zakon o gasu

Na nepostojanje zakona o gasu na državnom nivou i nepostojanje državnog regulatora gasnog sektora upozorili su iz Energetske zajednice, koja je u januaru 2021. uvela sankcije za BiH zbog nepoštivanja Drugog energetskog paketa u sektoru gasa, Direktive o sumporu i gorivima, kao i Trećeg energetskog paketa za električnu energiju i gas.

“Bosna i Hercegovina nema zakon o gasu, niti ima državnog regulatora koji bi mogao da kontroliše, između ostalog, i pitanje monopola”, upozorila je Energetska zajednica.

I dok država nema zakona o gasu, entitet RS je zakon usvojio 2018. godine. Sa druge strane, u drugom bosanskohercegovačkom entitetu Federaciji BiH, ne postoji zakon o gasu, već se ovo pitanje reguliše uredbom Federalne vlade.

Ruski kapital za novo gasno postrojenje

Ruski Gasprom i preduzeće GAS RES su u decembru 2017. godine potpisali Sporazum za izgradnju novog gasnog postrojenja u Zvorniku. Time je predviđeno formiranje zajedničkog preduzeća dvije kompanije, a kako je tada saopšteno, vrijednost investicije je 70 miliona evra.

Ljubo Glamočić, direktor GAS RES-a, kaže da se radi o postrojenju u kojem bi se vršilo utečnjavanje komprimovanog gasa.

“Utečnjavanje prirodnog gasa znači da se gas iz gasovitog stanja na niskoj temperaturi od -162,5 stepena celzijusa prevodi u tečno stanje. Tako se transportuje, značajno se smanjuje njegova zapremina, u odnosu 1:3, i ekonomičnije je prevoženje na veće daljine. Znači, oko tri puta su manji troškovi transporta”, pojašnjava Glamočić.

Glamočić ističe da je pandemija korona virusa usporila aktivnosti, ali da su u toku pripreme na izgradnji postrojenja.

“Pripreme su bile u poodmakloj fazi krajem 2019. godine, ali su obustavljene. Unazad dva, tri mjeseca intenzivirali smo te pripreme. Vlada je dala saglasnost na neke nove izmjene na izmijenjene okolnosti. Mi intenzivno počinjemo sa stim pripremama, određene aktivnosti su odrađene na terenu, oko kupovine i preuzimanja zemljišta gdje će biti lociran taj objekat, izvršena je i njegova prenamjena sa poljoprivrednog na građevinsko zemljište. Zakonski osnov postoji, ne pravi nikakve prepreke”, kaže Glamočić.

Gradonačelnik Zvornika Zoran Stevanović, u kojem se treba graditi zajedničko preduzeće sa ruskim kapitalom, kaže za RSE da na terenu još ništa nije počelo.

“Nije još krenulo ništa. Prikuplja se dokumentacija, investitori su kupili lokaciju i trenutno se prikuplja dokumentacija. Samo to ja znam. Još se nije krenulo ni u kakav konkretan posao”, priča Stevanović, te dodaje da su investitori završili proceduru o lokaciji postrojenja.

“Platili su pretvaranje poljoprivrednog zemljišta u građevinsko. Nismo se čuli nekoliko dana s njihovim predstavnicima. Očekujemo da će ove godine taj projekat krenuti. Iskren da budem, ne razumijem se u to koliko vremena treba da se postrojenja naprave, ali sam siguran, po onom što znam o njima, da će ove godine krenuti sa projektom”, mišljenja je Stevanović.

Rusija već ima gasni monopol u BiH

Prema posljednjim dostupnim podacima Agencije za statistiku BiH o energetskom bilansu iz 2016. godine, prirodni gas ima učešće svega četiri odsto u finalnoj potrošnji energije.

U BiH ne postoji domaća eksploatacija prirodnog gasa, pa je država oslonjena na uvoz ovoga energenta, a trenutno je moguć njegov ulazak na teritoriju BiH samo u jednoj tački – mjesto Šepak kod Zvornika.

Prirodni gas u BiH dolazi gasovodom dugim nekoliko hiljada kilometara iz Rusije, preko Ukrajine, Mađarske i Srbije.

Gasprom je trenutno glavni dobavljač prirodnog gasa u BiH. Dužina cjelokupnog transportnog sistema u BiH iznosi 243 kilometra.

Većina potrošača gasa se nalazi na dijelu teritorije BiH na kojem je entitet Federacija BiH, a tranzit je pod kontrolom preduzeća u RS-u.

Ugovori o isporuci gasa za BiH sa Gaspromom se obnavljaju na godišnjem nivou, dok Sporazumi o tranzitu prirodnog gasa sa Srbijom i Mađarskom traju deset godina.

U posljednje četiri godine, prema podacima Uprave za indirektno oporezivanje BiH, vrijednost uvezenog ruskog gasa u BiH iznosi više više od 215 miliona evra.

Pavlović ističe da je jedina alternativa ruskom gasu onaj koji amričke kompanije dovoze tankerima i skladište na ostrvu Krk.

“Diverzifikacija snabdevanja Bosne i Hercegovine u gasnoj mreži je propisala da se može koristiti i gas koji dolazi sa Krka, iz Hrvatske, a to je taj isti ukapljeni gas, prirodni gas u tečnom stanju, koji se onda vraća u gasovito stanje. Ideja je da imamo alternativnog dobavljača gasa, da ne bude samo ruska firma ili ruska država koja snabdeva gasom Evropu. Dakle, diverzifikacija je planirana i predviđena, prema tome, ne vidim razloga zašto ne bi moglo to da bude i u domenu tečnog prirodnog gasa”, pojašnjava Pavlović.

Ruska dominacija nad tržištima nafte i gasa

Ruske kompanije u energetskom sektoru u Bosni i Hercegovini prisutne su već 13 godina, od kada je u februaru 2007. godine u Banjoj Luci potpisan ugovor o prodaji Naftne industrije RS-a, ruskoj kompaniji Neftegazinkor, u čijem sastavu posluje i Zarubežnjeft (Zarubezhneft).

Oni su tada osnovali preduzeće u BiH Optima Grupa, koje upravlja Rafinerijom nafte Brod, Rafinerijom ulja Modriča, te razvijanjem i širenje maloprodajne mreže benzinskih pumpi Nestro Petrol.

Rafinerija nafte Brod na sjeveru Bosne i Hercegovine, obustavila je proizvodnju 9. januara 2019. godine, zbog eksplozije na jednom postrojenju iz oktobra 2018. godine kada je poginuo jedan radnik.

Izmjene Zakona o gasu RS-a trebale bi da olakšaju njenu gasifikaciju, a rafinerija bi trebala služiti kao gasni terminal i stanica za komprimovanje gasa.

U planu gasovod, elektrane i grijanje na ruski gas

Vlada RS-a je u maju 2019. godine dala saglasnost za izgradnju magistralnog gasovoda od granice sa Srbijom na istoku BiH i to trasom Bijeljina – Banja Luka – Prijedor – Novi Grad, ukupne dužine 325 kilometara.

Osim magistralnog gasovoda, ovim projektom predviđene su izgradnje termoelektrana i toplana na gas, te izgradnja distributivne mreže i distribucija gasa svim gradovima i opštinama duž magistralnog gasovoda.

Jedina alternativa za Ruski gas mogao bi biti projekat Južna interkonekcija, kojeg su u oktobru predstavili USAID i kompanija BH Gas.

Radi se o projektu vrijednom oko 100 miliona evra, koji predviđa izgradnju gasovoda u dužini od 180 kilometara, od čega 160 kilometara prolazi kroz BiH.

Projekat bi trebao povezati trenutni transportni gasovod BiH sa hrvatskim sistemom gasovoda na potezu Zagvozd – Imotski – Posušje – Novi Travnik, sa odvojkom za Mostar.