Zašto Republika Srpska nije niti može biti isto što i Kosovo

Ne prođe u proteklih 10, 15 godina nijedno godišnje doba a da od Milorada Dodika ne čujemo nešto u stilu onoga što je rekao 23. jula u Banja Luci prilikom posjete Aleksandra Vučića: „Srbija i Republika Srpska su dvije srpske države na ovim prostorima, bez obzira šta drugi mislili o tome, to je tako“, rekao je Dodik, piše Asim Mujkić za Inforadar.

On je kazao da će s Vučićem razgovarati o poslovima, infrastrukturnim pitanjima, ali i političkim pitanjima kao što su “Kosovo i status RS-a”.

Sa srbijanske strane obično čujemo sljedeće: „Poštujemo Dejton, teritorijalni integritet i suverenitet BiH, ALI posebno smo zainteresirani za Republiku Srpsku“, itd. Tako se periodično aktivira mobilizacijski okidač oko koga se sabijaju nacionalni redovi i u Banja Luci i u Beogradu, pa i šire.

Međutim, kako se vrijeme konačnog rješenja kosovskog pitanja bliži, nad cijeli region nadvija se sumnja, pominje se tu i tamo neka razmjena teritorija, javlja se neko strahovanje da bi se stvari mogle izmaći kontroli. Da li bi se ipak problem Kosova mogao „internacionalizirati“ u tolikoj mjeri da se Republika Srpska dovede u istu ravan s pozicijom Kosova na temelju već ustaljene srpske nacionalističke mantre po kojoj „ako Kosovo ne može ostati u Srbiji zašto bi onda Republika Srpska ostala u BiH“.

Zaista, zašto Republika Srpska nije isto što i Kosovo? U političkoj teoriji, odnosno teorijama secesije možemo da naslutimo osnovne elemente odgovora na ovo važno pitanje. Tako Allen Buchanan poentira da „država gubi legitimitet“ (u hipotetičkom slučaju BiH nad RS, a u realnosti Srbija nad Kosovom) „ako predstavlja: 1. prijetnju značajnom dijelu svoje populacije izraženu u politici etničkog ili vjerskog proganjanja, ili 2. Ako iskazuje institucionalni rasizam koji značajan dio stanovništva lišava osnovnih ekonomskih i političkih prava.

Sada pogledajmo Srbiju i BiH, te poziciju Kosova i Republike Srpske kao njihovih entiteta, odnosno Kosova dok je još bilo entitet, ustvari, autonomna pokrajina u sastavu Srbije. Opazit ćemo značajne razlike. Prije svega višedecenijska nacionalistička politika Beograda već se dokazala kao prijetnja značajnom dijelu svoje populacije – kosovskim Albancima. Ona je već bila izražena u formi etničkog proganjanja.

Vrhunac te prijetnje desio se krajem devedesetih kada je Jugoslavenska vojska u potpunosti etnički očistila Kosovo od Albanaca što je i bio povod za međunarodnu intervenciju. Ono što je prethodilo ovoj brutalnoj vojnoj akciji Beograda je višedecenijski institucionalni rasizam koji je značajan dio stanovništva države lišio osnovnih ekonomskih i političkih prava.

Ukinuće institucija autonomije Kosova krajem osamdesetih, te potpuno isključenje Albanaca iz javnog i političkog života Kosova uz oružanu kampanju, delegitimiralo je državu Srbiju na tom dijelu svoje teritorije.

Kakva je pozicija Republike Srpske unutar BiH? Upravo obrnuta. Republika Srpska ne može imati isti status kao Kosovo jer Srbija ispunjava oba uslova za gubitak legitimiteta na Kosovu, dok BiH, čak i kada bi bilo takvih ideja i snaga, nije u prilici da to učini na teritoriji Republike Srpske.

BiH ni na koji način nije u prilici da predstavlja prijetnju značajnom dijelu svoje populacije, niti za to postoji izražena politička platforma, dakle bosanskim Srbima izraženu u politici etničkog i vjerskog progonstva na području Republike Srpske, niti je u prilici da iskazuje institucionalni rasizam koji bi bosanske Srbe u Republici Srpskoj lišio osnovnih ekonomskih i političkih prava.

Prije će biti obrnuto. Ako čitamo presude ICTY, Republika Srpska je počivala na politici etničkog i vjerskog progona u ratu. Poslije rata takvo stvoreno stanje održavano je dijelom mjerama institucionalnog rasizma, a drugim dijelom sistematskom marginalizacijom preostalog nesrpskog stanovnistva u političkom i ekonomskom smislu. Tim taktikama poslije rata može se pohvaliti i onaj drugi dio države.

Neko ispunjavanje želja Milorada Dodika u vezi s pravom na otcjepljenje u odsustvu bilo kakve nepravde prema Republici Srpskoj (ukoliko sama pozicioniranost ovog entiteta u BiH nije „nepravda“ u glavama etnonacionalističkih političara) uz pomoć lažne analogije s Kosovom, bio bi opasan presedan jer bi, kaže Buchanan, „podstakao čak i one pravedne države da djeluju na načine koji bi spriječili grupe da čak postanu nosioci prava na otcjepljenje, što može dovesti do počinjenja nepravdi… Jasno je da će svaka država koja želi izbjeći vlastitu disoluciju htjeti da implementira one politike stvorene da spriječe grupe da postanu dovoljno prosperitetne i politički dobro organizirane da bi zadovoljile taj uslov“.

Mogli bismo onda, s teoretičarem prava na samoodređenje naroda, Hurstom Hanumom, zaključiti da „ova nova postkolonijalna norma samoodređenja podrazumijeva pravo na različitost i na uživanje smislenog nivoa kontrole nad vlastitim životom – individualnim ili kolektivnim – kao i prava na učešće u poslovima šire države“.

Etno-teritorijalizacija, utemeljena na reduciranom shvaćanju prava naroda na samoodređenje, ima upravo suprotnu tendenciju: reduciranje prava na različitost nametanjem uniformnosti unutar svog etničkog entiteta pa samim tim suzbijanjem mogućnosti smislenog nivoa kontrole nad vlastitim životom, individualnim ili kolektivnim.

Nažalost, kako vrijeme odmiče, i ostatak BiH počinje nalikovati na svoj manji entitet čime učestvuje u vlastitom općem delegitimiranju, ali to je već druga tema.