Kako Rusija ostvaruje kulturni uticaj u BiH: Nevjeste, motoristi i prazna obećanja (FOTO/VIDEO)

Dvadesetak kilometara sjeverno od Doboja smješteno je selo Ritešići. Nad selom dominira objekat manastira Svete Matrone Moskovske, čija je gradnja prije desetak godina započeta na inicijativu lokalnog Udruženja srpsko-ruskog prijateljstva i jedinstva pravoslavnih naroda. Manastir je predat na upravljanje zvorničko-tuzlanskoj eparhiji, piše Žurnal.

Nasuprot manastiru je nedovršeni objekat koji bi trebao biti Srpsko-ruski duhovni centar u sastavu etno-sela kojeg gradi isto udruženje. Krajem 2019. Održana je donatorska večera uz prisustvo predsjednice Republike Srpske Željke Cvijanović te predstavnika ambasade Ruske Federacije u BiH.

Prije tri godine ispred objekta je otkrivena bista ruskom caru Nikolaju Drugom.

“U posljednje vrijeme moje kolege pričaju o uticaju Rusije, a ja mislim da današnji događaj potvrđuje da nije u pitanju uticaj, već prijateljstvo”, rekao je tom prilikom ruski ambasador u BiH Petr Ivancov.

“Željeli smo da napravimo nešto što veže prijateljstvo pravoslavnih naroda. Manastir smo predali eparhiji, a mi mislimo graditi etno selo. Ipak je Rusija globalno jedna zemlja koja želi mir svima i ne miješa se ni u čije tuđe stvari. Ako nije koga zaštitila, nije ni napadala. Mi želimo kao udruženje da na ovim prostorima bude mir, da poštujemo jedni druge, gradimo crkve i džamije”, objašnjava za Žurnal motive izgradnje manastira i centra predsjednik Udruženja srpsko-ruskog prijateljstva i jedinstva pravoslavnih naroda Zoran Gajić.

Gajić priznaje da je dodatni motiv i pokušaj da se privuku oni koji obilaze pravoslavne objekte te dodatno zaradi pratećom turističkom ponudom. Manastir su uspjeli posjetiti i članovi organizacije “Noćni vukovi”, upravo u vrijeme kada je njihovim vođama bio zabranjen ulazak u Bosnui Hercegovinu.

“Mi smo uvidjeli ipak da je Rusija zemlja koja ne želi neke svoje ciljeve ostvariti, da bi uništio tebe,” tvrdi Gajić uz napomenu da kao udruženje ne žele ništa loše bilo kojem narodu ili religiji u BiH. Na pitanje koliko imaju finansijske pomoći iz Rusije za gradnju svog centra, priznaje da glavni doprinos daju ovdašnji ljudi svojim donacijama.

Zagovornicima teze da Rusija itekako podržava propagiranje i ustoličenje ruske duhovnosti na ovom području, ali po mogućnosti sa što manje uloženog novca, za pravo daje i primjer izgradnje srpsko-ruskog centra u središtu Banje Luke, kao spomen ruskom caru Nikolaju II i njegovoj porodici Romanov. Na površini od 6.500 metara kvadratnih osim crkve, biće izgrađeni i drugi objekti u kojima će, kako je najavljeno, biti promovisana ruska kultura.

“To je prilika da još jednom potvrdimo značajno prijateljstvo koje imamo sa ruskom federacijom. U tome ne vidimo nikakvu podzemnu aktivnost nego saradnju dva bratska naroda i dvije zemlje”, uvjeravao je 2018. godine predsjednik RS Milorad Dodik.

Dvije i pol godine kasnije gradnja nije napredovala. Bez dosadašnjih 6 miliona maraka koje je izdvojila Vlada RS, pitanje je da li bi i temelji bili postavljeni. Novca iz Rusije za zdanje koje treba simbolizovati odanost i zahvalnost ovoj zemlji nema.

Jake kulturološke veze u Bosni i Hercegovini Rusija ostvaruje putem Ruske pravoslavne crkve, na čije širenje uticaja u Republici Srpskoj još uvijek mirno gledaju iz ovdašnje Srpske pravoslavne crkve. Tako je početkom godine na entiteskom javnom emiteru objavljen intervju sa vladikom gorodeckim i vetluškim Avgustinom, nakon višegodišnje ophodnje ruskih sveštenika crkvama i manastirima u Republici Srpskoj.

Vladika je čak komentarisao pristupanje BiH NATO paktu, što ukazuje da na njegovu političku misiju na ovim prostorima.

Ruska pravoslavna crkva jeste važan, ali ne i jedini “alat” za ostvarenje proruskog uticaja, posebno na području u Republike Srpske.

“Na stanovništvo zemalja se projektuje slika bogatstva, pouzdanosti i čvrstine saveza. U realnosti stvari nisu takve, nego obrnute. Oni nisu bogati, nepouzdani su i loš su saveznik. Usput prodaju i demagogiju o panslavenstvu i čistoj slavenskoj duši koju drugi nemaju jer su prljavi, podli i pokvareni – kako samo Zapad to može biti. To prodaju stanovništvu koje preferira vjersku istočnu ortodoksiju smatrajući da je to apsolutni posjed istine, političke, vjerske i bilo koje druge”, objašnjava sociolog Sead Pašić.

Misija od obdaništa do fakulteta

Polovinom marta ove godine na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu otvorena je savremena učionica za učenje ruskog jezika. Opremu vrijednu 54.000 maraka, donirala je “Ruska humanitarna misija”. Nekoliko mjeseci ranije, u jednom banjalučkom privatnom vrtiću predstavljena je pametna učionica ruskog jezika, projekat koji realizuje ista “Ruska humanitarna misija” u saradnji sa Udruženjem građana “Kolibri”.

“Zahvaljujemo Ruskoj humanitarnoj misiji koja nam pomaže da se ruski jezik vrati na ovo područje, da bude prisutan i da djeca od najmlađeg uzrasta, već iz vrtića, počinju učiti ruski jezik i rusku kulturu. Oni će postati nosioci našeg simbola jedinstva i nosioci prijateljstva između naših naroda”, rekao je tom prilikom prvi sekretar Ambasade Ruske Federacije u BiH Anton Sokolov.

“Da bismo uspjeli da napravimo put učenja jezika, treba da počnemo baš iz dječijih vrtića i da jasan logičan slijed bude vrtić, osnovna škola, srednja škola i dalje fakulteti”, objasnio je misiju generalni direktor “Ruske humanitarne misije” Aleksej Polkovnikov.

Polovinom marta 2018. Polkovnikov je sa tadašnjim ministrom zdravstva Draganom Bogdanićem potpisao “Memorandum o saradnji sa predstavnicima neprofitne organizacije za podršku humanitarnim programima Ruska humanitarna misija“.

Njihove aktivnosti ne okončavaju na propagiranju ruskog jezika. Donirali su sistem solarnih panela u Bileći, organizovali mobilnu kliniku gdje su ljekari iz Rusije obavljali oftalmološke preglede na području Sarajevsko-romanijske regije. U martu ove godine potpisuju sporazum o saradnji sa preduzećem “Vode Srpske”, a početkom maja su dostavili medicinsku pomoć u dogovoru s Ministarstvom zdravlja Republike Srpske.

Čelnik “Ruske humanitarne misije” je Jevgenij Primakov, unuk bivšeg istoimenog premijera Rusije. Poslanik je ruske Dume, a bio je i povjerenik Vladimira Putina na predsjedničkim izborima 2018. godine. Hapšen je i protjeran iz Ukrajine koja ga je proglasila prijetnjom po nacionalnu sigurnost. Primakov “Rusku humanitarnu misiju” predstavlja kao nepolitičku organizaciju, ali ipak podsjeća na riječi svog djeda o značenju „meke moći”, za Rusiju i važnost humanitarnih aktivnosti na Balkanu.

Kao partner „Ruske humanitarne misije“ na Balkanu navodi se Fond „Umetnost, nauka i sport“ čiji je osnivač ruski milijarder Ališer Usmanov. Usmanov je bio generalni direktor “Gazprom investholdinga”, firme u sastavu državne ruske kompanije “Gazprom”, vlasnik dionica Facebooka i Twittera, internet firme mail.ru te fudbalskog kluba Arsenal, što zajedno vrijedi dvadesetak milijardi dolara. Američko ministarstvo finansija uvrstilo je Usmanova na listi 96 oligarha koji su bogatstvo stekli na vezama sa Vladimirom Putinom.

Uporedo sa političkim i ekonomskim lobiranjem ruskih interesa u BiH nimalo zanemarljiva jeste promocija ruske kulture i jezika kako putem akademskih zajednica tako i na terenu, formiranjem raznih udruženja kao promotora. Tako društvo srpsko-ruskog prijateljstva „Bratstvo“ navodi da je fokus njihovog rada promovisanje ruskog jezika te produbljivanje srpsko-ruske saradnje na polju obrazovanja i nauke, privredne saradnji te povezivanju studenata putem studiranja u Rusiji.

Još 2002. godine u Banjaluci je u sklopu Narodne i univerzitetske biblioteke RS otvoren Centar Ruske fondacije “Ruski mir”, čiji je cilj promovisanje ruskog jezika i ruske kulture. Fondacija je osnovana 2007. godine odlukom ruskog predsjednika Vladimira Putina.

“Ovo nije kraj, projekat Rusije se ne završava ovim. Zadovoljan sam da je ispunjena jedna od ključnih tačaka sporazuma o saradnji predsjednika Rusije i predsjednika RS u kojem je poklonjena velika pažnja kulturi. Smatram da je ovo pravo mjesto za ruski centar i vjerujem da je ovo centar koji će uskoro biti na prvom mjestu”, rekao je tadašnji ruski ambasador u BiH Aleksandar Bocan-Harčenko.

Njegov nasljednik, ambasador Petr Ivancov aktivno sarađuje sa visokoškolskim institucijama. Organizuje, ne samo na području Republike Srpske, promociju ruskih univerziteta te mogućnost stipendiranja školovanja u Rusiji, koju predstavljaju kao zemlju “nade i kvalitetnog obrazovanja”. Tokom prošlogodišnje posjete banjalučkom univerzitetu ambasador Ivancov je prezentovao mogućnost da na Filološki fakultet dođe predavač finansiran od strane ”Ruske humanitarne misije”. Putem ruske ambasade moguće je aplicirati za besplatno studiranje u Rusiji za razne oblasti, a ne nedostaju i ponude za samofinansirajuće studije specijalno “za građane Srbije i Republike Srpske”.

Član Savjeta za zaštitu ustavnog poretka RS i dekan Fakultet bezbjednosnih nauka Banja Luka Predrag Ćeranić smatra da se uticaj Rusije u Bosni i Hercegovini generalno predimenzionira, pa i u segment kulture i obrazovanja.

“U koliko se škola u Srpskoj uči ruski, a u koliko engleski i njemački jezik? Taj podatak će Vam najslikovitije ukazati na odnos između ruskog i uticaja Zapada. Jeste, tačno je da mladi, ne samo iz Srpske, nego iz regiona, u potrazi za poslom odlaze u zemlje EU. Rusija je pod sankcijama i to se odražava na rusku privredu, i to više nego su Rusi u stanju da priznaju. Međutim, veze srpskog i ruskog naroda su iskrene i duboke, postoje od pamtivjeka. Srbi vole Ruse, iskreno se raduju uspjesima Rusije na geopolitičkom polju. i ljubav Rusije Srbi osjete”, objašnjava Ćeranić za Žurnal.

Osim akademske zajednice Rusija koristi i mala, ali radikalna i agresivna udruženja poput “Istočne alternative”. Predsjednik ovog udruženja Vojin Pavlović godinama je uznemiravao stanovnike Srebrenice, lijepeći plakate sa likom ratnog zločinca Ratka Mladića ili slike Vladimira Putina uoči dženaze žrtvama genocida u Potočarima, za što mu je bilo i suđeno.

Sve to nije predstavljalo problem ovdašnjoj ruskoj ambasadi da, nakon što mu to nije uspjelo u Srebrenici, podrži Pavlovića u inicijativi za postavljanje spomen-ploče u Istočnom Novom Sarajevu preminulom ruskom ambasadoru u UN-u Vitaliju Ćurkinu.

Pavlović nastavlja dalje, te sada od Opštine Srebrenica traži dozvolu za podizanje spomen-biste austrijskom piscu Peteru Handkeu, nobelovcu koji negira srebrenički genocid.

Ne treba sumnjati da će podršku imati u branitelju Handkeovih stavova, bosanskohercegovačkom režiseru Emiru Kusturici, jednom od najpoznatijih propagatora Rusije i politike Vladimira Putina na ovim prostorima. Kusturica je svojevremeno bio akter ideje o formiranju apsolutno proruske stranke, no to je potom negirano, vjerovatno jer nije bilo očekivane finansijske podrške.

“Mi smo bratski narodi, mi smo braća i sestre. To je veoma jednostavno, tu se nema šta pričati. Naši jezici i naša vjera su identični. Naše ideje su lako povezive”, govorio je Kusturica o srpsko-ruskim relacijama.

Od filmskih projekcija do promenade “kozaka”

Revije ruskih filmova, Dani ruske kulture, promocije djela ruske književnosti dio su gotovo svakodnevnih aktivnosti ruske ambasade. Ambasada pomaže i osnivanja udruženja i društava koja promovišu dobre srpsko-ruske relacije. Tako je nakon Doboja podržano osnivanje Udruženje srpsko-ruskog prijateljstva i u Rogatici.

Brojna su slična udruženja osnovana u Bosni i Hercegovini. Tako u određenim periodima pored već navedenih, više ili manje intenzivno djeluju Udruženje „srpsko-ruski most“ u Banja Luci i Istočnom Sarajevu, Udruženje srpsko-ruskog prijateljstva „Bratstvo“ u Banja Luci i Istočnom Sarajevu, Srpski pokret „Vladimir Putin” u Istočnom Sarajevu, Udruženje srpsko-ruskog prijateljstva „Zavet“ iz Bijeljine, Ruski centar Fondacije „Ruski mir“ iz Banjaluke, Ruski kulturni centar u Banja Luci, Centar ruskog jezika i kulture „Vozroždenije“.

Njima treba ubrojati i brojna udruženja iz Srbije koja imaju aktivnosti i na području Republike Srpske, a to su “Društvo rusko-srpskog prijateljstva Moskva“, „Društvo srpsko-ruskog prijateljstva Beograd“, „Društvo bjelorusko-srpskog prijateljstva Minsk“, „Akademija slavistike Moskva“, STP „Riznica“, Obrazovno-rodoljubiva organizacija „Stяg“ Moskva,

“Da, to su „udruženja“ čiji je cilj da geopolitičku agendu Rusije implementiraju u ovaj prostor. Ruska država ne gleda izdvojeno na prostor Srbije, BiH, Hrvatske, Makedonije, Kosova, Slovenije i Crne Gore. On je cjelovit jer je teško upravljati mikro teritorijama. Rusija uvijek gleda veliku sliku a ta velika slika znači samo teritorij. Ne stanovništvo, nego zemlja. Ta zemlja projicira sliku o tome kako je pozdana, kako ne izdaje saveznike, kako se brine o stanovništvu pomažući mu u poplavama, požarima i slično, pri tom stavljajući svoje resurse na korištenje”, promišlja Sead Pašić.

Treba podsjetiti da je otvorenija priča o skrivenom vojno-političkom uticaju Rusije u Bosni i Hercegovini te podrška koju da ju vlastima u Republici Srpskoj oličenoj u liku Milorada Dodika, počela 2014. godine. Nekoliko dana prije tadašnjih opštih izbora u Banjaluci se obrelo stotinjak ruskih kozaka, predstavljajući se kao folklorna skupina. Znanje koje su pokazali u plesnim vještinama pokazalo se skromnim.

Da je sumnja u “kulturnu djelatnost” bila opravdana, pokazaće naknadno kretanje njihovog vođe Nikolaja Đakonova, koji je bio jedan od organizatora proruskih paravojnih akcija na Krimu i često u društvu ruskih ratnih veterana.

Žurnal je već pisao o raznim “kuturnim” i “humanitarnim” udruženjima poput “Noćnih vukova” ili “Srbske časti” koja su pod egidom pomoći stanovnicima Republike Srpske bili sredstvo za iskazivanje moći vlasti u Republici Srpskoj. U suštini, to su bile paravojne ili kriminalne organizacije, dakle posve suprotno od toga kako ih je Ministarstvo trgovine i turizma Republike Srpske karakterisalo, kao udruženja za „promociju Republike Srpske kroz razvoj moto-turizma u zemlji i inostranstvu“.

Poveznicu “Noćni vukovi” i “Srbska čast” imaju i sa Srpsko-ruskom zajednicom „Zavet“ sa sjedištem u Brčko distriktu, koja je aktivna u organizaciji okupljanja ruskih dobrovoljaca sa ratišta u BiH koje održavaju u Višegradu.

Već smo rekli da je konkretna ruska pomoć Rusije često bila deklarativne prirode ili nedostatna u odnosu kako su je gromoglasno najavljivali politički lideri Republike Srpske. Tako je bilo i sa najavljenom velikom pomoći u medicinskom materijalu u vrijeme pandemije korona virusa. Pojavili su se i vojni stručnjaci za dezinfekciju prostora, što je sigurno manje vrijedna pomoć u odnosu na Dodikovu tek izlobiranu dozvolu za uvoz ruskih lijekova u BiH, pri tome nedovoljno testiranim. Manjak očekivane pomoći nije spriječio zahvale Rusiji.

Mediji i ruske “nevjeste”

Proruski uticaj u svim navedenim oblastima bio bi nepotpun bez medijske podrške. Ruski državni mediji pokreću servise na srpskom jeziku, poput Sputnjika Srbija, kojeg finansira ruska vlada. Ruska “Gazeta” jedno je od medijskih “oružja” koji koriste Dodik i funkcioneri SNSD-a te njegov politički partner Dragan Čović, lider HDZ-a BiH. Za njihovu promociju u Rusiji “iz koje će dobar glas” potom biti proslijeđen ka Republici Srpskoj, zadužen je šef predstavništva ruske Gazete za Balkan Aleksandar Borisov.

Tokom boravka u Rusiji 2018. godine Dodik je javno pozvao ruske medije da ojačaju svoj uticaj u Bosni i Hercegovini.

“Trebalo bi, kao što su i neki drugi učinili, da se otvori ruska informativna kuća koja bi na lokalnim jezicima imala elektronski, tv program na lokalnom jeziku i pokrivala regiju, kao što rade N1, ‘Al Jazeera’ i drugi koji su odavno prisutni i nitko više ne smatra da je to problem. Ali, ako bi Rusija to učinila, to bi izazvalo lavinu napada i na nas i na Ruse, a oni u biti ništa ne čine”, ustvrdio je Dodik.

Postojale su najave da će Gazeta otvoriti svoju ispostavu u Bosni i Hercegovini, te da je pitanje dana početak rada. Kao glavni urednik navođen je novinar Zoran Šarenac. Šarenac pak u razgovoru za Žurnal negira bilo kakvu finansijsku ili uređivačku vezu ovdašnje i Gazete iz Rusije. Kaže da će portal uskoro početi sa radom te da će tada biti jasno da tu nema “proruskog narativa” kako neki najavljuju.

U domaćim medijima poput RTRS-a, agencije Srna, Alternativne televizije ili novina Glas Srpske te portala InfoSrpska emituju se samo pozitivne vijesti vezane za Rusiju. Tu je i portal Iskra.co, registrovan u Višegradu, u čijoj je pozadini Emir Kusturica, koji obožava preuveličavati sve što je vezano za Rusiju i Ruse. To su važne karike za Milorada Dodika koji na proruskoj priči održava vlast.

Na razne načine je, manje ili više otvoreno Rusija proširivala svoj uticaj u Bosni i Hercegovini. Korištene su političke partije i pojedinci iz njihovih redova, nevladine organizacije koje su provodile politiku svojih često netranparentnih finansijera, a sve je u pozadini vodilo destabilizaciji Bosne i Hercegovine, odnosno njenoj podjeli na potpuno etničke državice. Ti pokušaji su bili intenzivniji što je bilo jasnije da je BiH izabrala put ka evropskoj integraciji te pristup NATO-u.

Da ponekada zagovornicima Rusije po svaku cijenu nije nedostajalo i lucidnih ideja, kazuje i inicijativa koju je 2014. Objavilo Udruženje „Srpsko-ruski most“ iz Banja Luke. Prema njihovoj tvrdnji, na terenu su evidentirali 8.000 neženja u seoskim i prigradskim mjestima Republike Srpske. Njima su “namijenili” desetine hiljada Ruskinja koje su neudate i spremne za spajanje sa “mladoženjom” u Republici Srpskoj. Ta i takva ideja masovnog “uvoza” bračnih družbenica iz Rusije naravno, nije realizovana.